Ubani okumele agxekwe ngogesi “wezinyokanyoka”
Yize kubikwa nsuku zaphuma ngokufa kwabantu ikakhulukazi izingane ngenxa kagesi oxhunywe ngokungemthetho, kepha lo mkhuba uyaqhubeka. Esigamekweni esenzeke ngasekuqaleni kwesonto ingane eneminyaka emihlanu iphuthunyiswe esibhedlela kukubi emuva kokubanjwa ugesi oxhunywe ngokungemthetho obizwa “ngezinyokanyoka” emijondolo eseProspecton eSiphingo.
Le mijondolo ihlala iningi labantu elasuswa ezindaweni ezahlukene ngesikhathi sezikhukhula eminyakeni eli-15 edlule. Akukho nowodwa umjondolo onogesi oxhunywe ngokusemthethweni. Izintambo zigijima phansi, kanti uma izulu linile kuba yilapho kwenzeka khona izigameko eziningi zokushawa ngugesi kwabantu.
Ngokusho komphakathi okwenzeke enganeni yakwaMvuyane akuqali ukwenzeka kule ndawo, ubonga ngokuthi yona isindile. Selokhu kwavumbuka le mijondolo umphakathi uthi bangaphezu kwabahlanu abantu asebashona ngenxa kagesi, kubona kukhona izingane ezintathu. Njengoba kuvalwe izikole nje, kunzima kakhulu ngoba izingane zidlala phezu kwazo izintambo zikagesi.
Akuyona kuphela le ndawo esanda kuba nalesi sigameko, emjondolo yaseMalukazi ngaseMlaza(Mlazi) ngoNhlolanja izingane ezimbili zashona ngesikhathi zishawa ugesi “wezinyokanyoka”. Kulesi simo akekho ofuna ingcabha ibe ngakuye emphakathini nakomasipala. Umphakathi uzithethelela ngokuthi umasipala ufike ubafake kulezi zindawo ngethemba lokuthi uzobakhela izindlu, bagcine sebezixhumela ugesi namanzi ngoba kuhamba isikhathi baphoqwe ukuthi abakhokhe. Ngakolunye uhlangothi omasipala bathi akukho emthethweni ukuxhunywa kukagesi ngokungemthetho futhi kuyisenzo sokulimaza ingqalasizinda okuyicala elibomvu.
Ukunqanyulwa kukagesi kunomthelela
Yize zazikhona izigameko zalolu hlobo kepha zazingandile. Ukuba insakavukela kwazo kuqale ngesikhathi u-Eskom uqala uhlelo lokunqamula ugesi ngenhloso yokuwonga. Izibalo ezingaqinisekisiwe zithi esikhathini esiyizinyanga ezingama-24 ezedlule balingaselwa kuma-250 abantu asebebulewe ugesi oxhunywe ngokungemthetho.
Ngasekupheleni kowezi-2022 eThekwini kushone izingane ezili-10 Ezingaphansi kweminyaka eyi-6 ngenxa yokushawa ugesi. Okwenza abantu balimale kakhulu ngenxa yalo ngesi kuthiwa ukubuya kwawo ngamandla uma ukade unqanyuliwe kwa-Eskom. Akugcini nje ngabantu, sekunemizi eshayo kulimale nempahla.
Kukhona ukukhuluma okuthi uhulumeni ezingeni lomasipala ungagxekwa ngalezi zenzo ngoba esikhathini esiningi lapho kusuke kuxhunywe khona logesi, kusuke kuyimijondolo engekho emthethweni kepha egcina isifakelwa izinsiza ngomasipala njengamanzi nawo ugesi.
Ephawula ngalesi sihlava muva nje uMnu u-Isaac Mangena wakwaCity Power wabeka kanje:”Sizowuqinisa umkhankaso wethu wokulwa nokuxhunywa kukagesi ngokungemthetho ezindaweni eziningi ezakhele iGoli ukuze silwe nokucekelwa phansi kwengqalasizinda yethu.”
UMasipala waseGoli uwodwa kuthiwa ulahlekelwa imali eyizigidigidi ezi-R2 ngonyaka ngabadla ugesi bhusende. Ngaphansi kukaMasipala weTheku izindawo okukhalwa kakhulu ngazo ngeziseNingizimu yedolobha ezingoqhibukhowe.
Naphezu kwesexwayiso sakwa-Eskom lo mkhuba ubonakala uqhubeka nokudlondlobala. Esitatimendeni u-Eskom uthe, “Abantu bayaqhubeka nokuzixhumela ugesi naphezu kwezexwayiso yize sibatshela ukuthi njengoba kunokunqamuka kukagesi, uma usubuya uba namandla amakhulu. Ukulimala nokufa kwabantu ngenxa yokuxhunywa kukagesi ngokungemthetho sekubonakala njengokuhamba phambili ekulimaleni nasekufeni kwabantu kulesi sikhathi.” kuphetha isitatimende.
Amaphoyisa athi eThekwini akulula ukulwa nalo mkhuba ngoba cishe usuwande ezindaweni eziningi. Amaphoyisa athi akwazi ukungenelela kuphela uma kunemikhankaso kaMasipala ngoba uma efika ngawodwana ezindaweni okuxhunywe ugesi ngale ndlela umphakathi uzithethelela ngokuthi usulinde iminyaka ulokhu uthenjiswa ugesi, futhi namakhansela awo ayazi ukuthi iyona ndlela lena ogcina usuyithatha noma ukuqonda kahle ubungozi bayo.
