Umkhehlo sewashaywa indiva esikhathini samanje


Maningi amasiko ethu ashaywa indiva nashabalalayo kungabindabazalutho. Elinye elihle kakhulu eseliyimvelakancane nelenziwa yidlanzana laboHlanga yilo leli – umkhehlo.
Namuhla intombi ithi ingalotsholwa bese iyagcagca singagqizwa qakala lesi sigaba. Osekuvamile ukuthi emuva kokulutsholwa bese izibiza ngokugcwele ukuthi isingunkosikazi noma ingoduso yomnumzane okuyiphutha namanga ngokwesintu ngoba sikhona isigaba esikuwezela kulelo zinga esisisuke seqiwe. Kukabili ke ukweqiwa komkhehlo, kuphakathi kokuthi akwaziwa lutho ngawo noma kungenxa yokulandela amasiko ezizwe, nawo lawo masiko ezizwe enziwe angapheleliswa ngoba nabo banakho okwabo esingakwenzi okuthi akufane nawo umkhehlo lo, umehluko ukuthi bona basakwenza konke okwabo.
Uyini umkhehlo? Wenziwa nini? Ubani? Ngobani?
Umkhehlo umcimbi owenziwa abakubo kamkhwenyana bewenzelwa iqhikiza labo elisemgudwini wokwenda bephelekezelwa umkhongi, okunguyena oza nenkomo yedili ezohlatshwa ebusuku obulandulela umkhehlo kuchithwe nenyongo ezofeza isigaba sobubungoduso. Lo mcimbi wenzelwa kubo kamakoti ukuba kubikelwe izwe lonke ukuthi le isishayiwe yosiwa wayidla usuyobe udle icala ngoba isiyingoduso yakwasibanibani. Kulapho ke la isingabizwa ngokugcwele ngesibongo sayo esisha.
Uqhutshwa kanjani
Umkhongi nabakhaphi bakhe bagquba inkomo ephuma kumkhwenyana alibangise kubo kamakoti. Lokhu kwenziwa ngesikhathi sasemini. Uyahlonishwa umuzi wendoda, yingakho abakhongi kumele bangene ngasesandleni sokudla bese belinda nenkomo ezansi kwesibaya. Abafowabo wentombi bahlangabeze abakhongi bayigige inkomo bayibophelele esibayeni. Abakhongi bafakwe endlini bengeniswa ngakwesokudla belu, kuqale izingxoxo zokuthi umcimbi uzoqhutshwa kanjani. Kulandele ukuhlatshwa kwezilwane okuba yinkomo yedili le abakhongi abazokhehla ngayo intombi, nembuzi ephuma kubaba wentomabazane okuba yiyona ebika kwabadala emsamo ngomsebenzi womkhehlo.
Umfowabo kantombazane ahlanganise izinyongo zembuzi nenkomo ekuyizona ezizosetshenziswa ukukhehla intombi, kuthi ke igobongo lenyongo yenkomo alifuthe ukuze lizoxhonywa ekhanda lenkehli. Lesi senzo siyibika lokuthi intombi le isithelwe ngenyongo wumkhwenyana akuseyona eyalapha ekhaya kodwa isithatha isibongo sasemzini.
Kusihlwa kulandele odadewabo kamkhwenyana bese bafakwe kweyabo indlu; abahlanganiswa nabakhongi. Bafika nendishi yokugeza, nomshanguzo oyinsoyi, isibuko, iduku, okokugcoba namakha. Emva kwesidlo bese bacele ukubona umakoti wabo egumbini labo. Intombazane ibe isiphelezelwa yizimpelesi zayo ezimbili noma odadewentombi. Odade balandise umakoti ngomlayezo ophuma kumnewabo ukuba umfowabo ubacelile ukuba bezosho ukuthi kusukela namuhla usungumakoti wasekhaya kwasibanibani!
Le ngxoxo iqhutshwa nje umakoti ubhuda ikhanda ngomthubi okuthiwa Insoyi. Ididiyelwa nenyongo yembuzi nenkomo ebhudwa oskwiza. Insoyi le iphendula inyongo ibe bomvu tebhu, agcotshwe ngayo okhakhayini nengxenye thizeni yekhanda okuyiwona umsebenzi omkhulu ngoba ikhehlwa kanje inkehli. Intsoyi ebomvu ekhanda isho khona ukuthi akasathintwa phecelezi ukweshelwa. Ngoba usebheke emendweni wakhe. Ashuqulwe iduku kuxhonywe inyongo kulo leli duku. Usezolala nalo ke leli duku. Ikhanda lakhe angeke liphinde lihambe ze.
Ngakusasa kulandele umshungu wabantu abaningi bephuma ngasohlangothini lukamkhwenyana belubhekise kwamakoti. Abakubo kamkhwenyana bayaye baphathe izimpahla ezintsha ezizobe zizohloniphisa inkehli yabo esigabeni sayo esisha, kanye nesicholo nemali yokwakha umakoti wabo esigcawini. Inkehli iphakathi kwezigaba ezimbili njengoba ingaseyona intombi futhi ingakabi wunkosikazi. Lokhu kuchaza ukuthi isidlulile esigabeni sobuntombi nobuqhikiza isiwelela kubungoduso okuyisigaba sokugcina esilandulela ukwenda. Lapho ke nokwembatha kwayo intombi kuyaguquka kukhombe ukuthi isizokwenda, isiyinkehli. Indlela eyembatha ngayo izothi ukwehluka kancane ezintombini ngoba isiyohlala ifake isicholo (inkehli) ekhanda kuze kufike usuku lomgcagco. Kepha ngenzansi yembatha ithawula hhayi isidwaba ngoba ayikakabi wumama. Usungayibiza ke ngokuthi intombimama’.
Umkhehlo uhamba nezibizo ezabizwa kubo kamakoti. Izibizo ezabizwa zoMama okuyaye kube yizingubo nezimpahla namatshali nokwezexhiba njengezitsha njalo njalo, nezibizo zoBaba okuba ijazi isigqoko umkhonto nesibizo sikababa okungaba yihhashi noma imali.
Emuva kokwembesa abakubo kamakoti umfowabo kamakoti ube eseyokhipha udadewabo egumbini ukuze ayokhomba isigcawu lapho kuzosinwa khona isigekle. Kuyagxushulwa egumbini ngaphambi kokuba kuphunywe. Bese iphume inkehli ngengoma isimbathiswe imvunulo le elethwe abakhwenyana ifake nesicholo (senkehli) esigqunywe ngeduku leli ebelifakwe odade kamkhwenyana ngayizolo ebusuku. Igqokiswa usha noma izintsha ezikhethele yona bukhoma; laba omakoti abenda ngaphimbili kwayo inkehli njengoba isiZulu sithi indlela ibuzwa kwabaphambili.
Sesikhonjiwe isigcawu wumfowabo kamakoti izintombi ebezikade zifundela emasontweni ambalwa ngaphambilini zilungiselela umkhehlo, okuthiwa isigekle zibe sezisina nomakoti nezimpelesi zakhe eziyaye zimkake ngenani elilinganayo yena abe phakathi nendawo ukukhomba ukumeseka. Umkhwenyana uba ngowokuqala ukwakha umkakhe esigcawini ngemali bese asuse iduku axhome inyongo esicholweni kanye nemali. Bese lonke ithimba liyamakha ngemali umakoti. Emva kwesikhathi, iphoyisa eliqokwe yinduna yesindawo ibe isicela ikhetho ukuba lizosina nalo okungabakubo kamkhwenyana. Isigekle sithamela ukhetho luyibhikla -omakoti babuka omkhwenyana begida.
Inkehli isuke isikhishelwe konke! Ilobolo nezibizo zonke yingakho umkhehlo kuyisigaba sokugcina sobuntombi esilandulelwa umgcagco isiyongena ekhaya lakubo kamkhwenyana.
Yize kunjalo, kwakungawavimbi amadelakufa angesabi ukudla icala ukuyithwala inkehli – izimpi zaziqala kanjalo ke kudala.