Kuluhambo olude ukuthatha umakoti, ukulobola nomgcagco
Ukulobola kwenzeka lapho insizwa ibone yathanda intombi efisa ukuthi ibengumkayo. Uma intombi isiyiqomile insizwa ibikela oyise ukuthi inenjongo yokuyithatha izoyiphembela umlilo. Uma insizwa isikulungele ukuthi iyolobola, oyise bensizwa babesebehlela ukuthi kuthunyelwe abakhongi beyomemeza (beyocela) kubo kwentombi leyo eseyivumile.
Isoka lentombi libe selitshela intombi ukuthi yazise abazali bayo ukuthi abakubo bozokuthumela abakhongi. Ngokuvamisile abakhongi babababili, umkhongi omkhulu, nomkhongi omncane. Abakhongi laba kungaba oyisemncane noma abafowabo bakaMkhwenyana.
Ngenhlandla lokuqala bafike bamemeze esangweni, bethi yethi! Baba, bathakazele abalomuzi abakhonga kuwo ngezithakazelo zawo, bazisho ukuthi umuntu bathunywe ngabakwabani ukuthi bekuzobokhela umlilo. Baqhubeke basho ukuthi zingaki izinkomo abamemeza ngazo, ubulili nemibala yazo.
Ngesikhathi esiphambili bebaye baxoshwe, babuye baphinde futhi into efanayo. Uma bengaxoshwanga noma bayebabuya ngemumva kokuxoshwa kuyaye kuthunyelwe ingane ukuthi ibatshele ukuthi bathi abadala abangene. Uma sebengenile uyise wentombi uyaye athule angavumi noma bebingelela.
Abakhongi kufanele bamvule umlomo ngemali ethize, okuthiwa yingqaqamazinyo noma imvulamlomo. Ngemuva kwalokho babesephinda basho izinkomo abebakade bamemeza ngazo esangweni. Ngalesi sikhathi laba abazolotsholelwa basuke sebelalele ukuthi into abayishoyo isefana yini nalena abakade beyisho esangweni.
Kufanele bachaze ukuthi izinkomo abakhuluma ngazo zihamba ngamasondo noma ngezikhukhu. Bayebasho igama lentombi lenaabeze ngayo. Abasemzini babeke sebebiza wonke amantombazane omuzi eze endlini lapho kukhulunyelwa khona. Abakhongi babesebeyikhomba-ke intombi abezengayo. Ngemuva kwalokho amantombazane ayadedelwa aphume bese kuqhubeka izingxoxo zamalobolo.
Abakhongi bayebakhiphe izinkomo lezo okuthiwa ngezekhukhu. Kubakhona nesibizo sikaMkhwe, uyise kamakoti. Uma kuyimali ibekwa esiceshini noma ethileyini ngesikhathi samanje. Ngemuva kwalokho iyaye ithathwe ifakwe embengeni, ibekwe ngasemsamo. Ngesikhathi kukhulunywa ngamalobolo kuba ngabantu besilisa bodwa abasuke bekulezo zigxoxo.
Ngemuva kwabesilisa, kungena omama bezobingelela abakhongi bese becela ugwayi wamakhala. Uma kunezinkomo zoboya kuqoshwa usuku ukuthi abakubo kamakoti bafike bezozibona. Ngemuva kokukhishwa kwezinkomo, abakwamakoti baye bahambise umbondo okuthiwa yingqiba masondo. Lokhu kusho ukugqitshwa kwamasondo ezinkomo ebekade zilethwe ngabakhongi. Ngaphandle kwelobolo, kukhishwa noBikibiki, lokhu kuhlanganisa izibizo zikamkhwekazi lapho kulethwa khona ibhodwe nembuzi yembethe itshali kwembeswe nomakoti. Kukhishwa ijazi likamkhwe. Abanye bafuna nebhodlela likagologo. Ngemuva kwalokho kubesekuhlelwa usuku lomgcagco.
Ngaphambi kwalolu suku kufika umkhongi ezolanda udwendwe. Umkhongi ufike naye avunywe ngokuthi ahlatshiswe imbuzi bese kuthiwa usengadla konke ukudla kwasekhweni lakhe. Abakubo bamkhwenyana abazolanda udwendwe, babizwa ngekhetho bese kuthi laba abaphelekezela umakoti eseya emzini babizwa ngomthimba. Kuphuma bonke abantu bendawo ikakhulukazabasebancane baphelekezele umakoti eseya emendweni.
Uyise kamakoti uyaye alalandele ngakusasa. Ngaphambi kokuhamba kukamakoti sekuyogcagcwa, umakoti wenzelwa umqhoyiso okuthiwa wuphaphe, wokumkhipha. Uhlatshelwa imbuzi noma inkomoyokumkhipha ekhaya. Uma kufikwa le kubo kamkhwenyana kuhlatshwa inkomo okuthiwa ngumphoso ngabakwamkhwenyana.
Leyo nkomo iyahlukaniselwana phakathi komthimba nekhetho, uhlangothi luya ngakwamakoti olunye luye ngakamkhwenyana. Ngakusasa kuhlatshwa inkomo okuthiwa yimvuma, yokwemukela umakoti, ngabakwamkhenyana. Yiyo lena abanye bayebathi ayilale, abanye bethi ayivuke.
Ngemumva kwalokho kuyiwa enkundleni lapho kuzogcagcelwa khona. Kufike kugidwe bese uyise kamakoti athule umakoti, bese ethetha ubulanda.
