Ubunyoka benyoka busebunyokeni bayo ngezindlela ezahlukene

Kuyinqaba ngoba ubunyoka benyoka ehuquzela phansi ngesisu buhle bubi kubantu. Isintu asiyinambithisisi sibe simathe nolimi nenzalelwane yakonyoka. Omunye ungamuzwa eyikhesa ngapha nangapha inyoka ngomlomo, uyamthola uhamba phansi ngesisu.

Yebo, zinhle izinyoka njengemvelo yonke uma uzibuka. Ubuhle bazo buze buthi thasisi nawukwenza nokuziphatha kwazo. Zithi zizinhle zinjalo kwezinye izidalwa nemvelo kepha kube kungaphuthile ukuthi phela ngiyisilwane, sesizukulwane sakonyoka. Sebeyahlabeka manje abakwaNyoka, bathi lona osazi kangaka wayesizwa ngobani bantu?

Ulungile yini pho umzukulu wakonhlwathi egingile? Ungaze ume ngentaba, uhlanze okudle ngayizolo ukuthi nguye lona ebengimbona siqu ngosi, ezongolozela uzibanibanyana. Yivela kancane abamphosayo umbalane uma sebeke banenhlanhla yokunqwamana mahlanze nofeleba. Hha! Ubani yena?
Isiyengane ekade sasibayenga,
Isiyengane esiyenge abantu,
Ngoba sibayenge ngeziyingi,
Sabayenga ngezizingelez’ eziluhunqu.

Akuyi lubuyayo lapho. Ungancokola nje nayo uze uyifake umunwe esweni, isadikiza; umanka ngumthwalo lona ewuthweleyo. Zithi izinyanga. Ingabukeka imzungulu nje ingagingile kodwa ngumpheki wenyamazane nezimpondo zayo nomhluzi wayo. Inhlwathi iphekela, iphakele izinsuku namasonto. Phela iginge iginge nje, kuyoze kuze kubole buhlu lokhu ekugingile kuyima yebuza. Kwebuza ndini lokhu kubelethe ukubhoboka emhlubulweni ukuhushula amathambo. Emva kwalokho, valekiyane. Thaqa. Ngci. Seziyokwelamana zibe mbalwa aphinde futhi agide ndawonye umashayandawonye. Axaxabuke, aluke omdala. Uyomthumisa okwengane, antantatheke. Kulapho-ke futhi ukulunga kumshabalalela khona aze aye athonywe ukuhlabana. Leli lingelinye lamakhasi ezahlukweni zakhe owakonhlwathi.

Kuyezwakala okwenhlwathi ukwenza nokwenzakalisa ngoba isuke ithunywa yizidingo zemvelo. Akusikhona ukucekela phansi. Uthini ngonsizwa ziyishumi, lude lukothwalofu? Umthakathi wezindaba, owalela insizwa ithi isukile yalishiya igade kodwa isuka iyengame. Ayilithezi inani? Phezulu okhakhayini, mikli! Ubani lowo uma kungemfo kaMamba? Umehlo azinsunsu ayahlaba azinsungulo! Khophoza nsizwa angahlangani, angahlangana hlanganisa ngoba usugadlile.
Abaningi bathi imamba yinkunzi yevaka, amanzi uqobo lwawo. Ivaka liyakwala ukuthi uze ugadle kuqala funa lilahlekelwe nayisibinjana ebeselizimise ngaso. Lifuna ukugadla kuqala ukuze likuthonye. Ngakolunye uhlangothi alifuni ukuvinjezelwa emncingweni ivaka. Uma sekukubi, lingadabula esifubeni sendoda liphume ngale uma intuba yokuchusha igcikwe ngci. Bathi yilokhu okwenziwa yimamba. Imamba yalela ukuhlangana kwamehlo, usugadlile.

Ikakhulukazi inyokana eluhlazana umabon’ abulale. Naphezu kwalobu buqiniso ngemamba ngoba ikakhulukazi yiyo eyaluka ezihlahleni kodwa bukhona ubuqiniso bokuthi inyoka ayikulokothi uphumule ngaphansi komthunzi. Ungaze uze uyibone emva kwesikhathi, kokunye usuhamba, uma wethuka kanti yona lokhu ikubone ufika, naphumula nayo emthunzini kaMenzi wethu sonke. Kusuke kudinga ukufakelwa izibuko ukwenzakaliswa yisilokazana uphumule emthunzini.

Nazo-ke izimamba phela ziyakhula ngokwamabanga. Zebuza zebuza nje, zibala amazinga neminyaka, zize zishintshe imibala. Zishintsha imibala nje, ziyadloba nangolaka nobushinga. Lena eluhlaza, yebuza yebuze, igcine isimnyama ikhuza izulu.

Yindlondlo-ke leyo. Inyoka enophaphe ekhanda. Uzwa ngamakhwela lapho ithubeleza khona ukuthi sekonakele. Wunyazi lwezulu lolu. Ngisho ihamba, ngisho igadla, kuphazima izulu, umshubo iShangane, insizwa isiphansi. Injalo-nje ayiphuthunyelwa lena, sisongwa simanzi impela.

Ngisho kungathiwa insizwa iyaziwa ngokuvika, kodwa idlela ogageni. Umthakathi wezindaba ulishaya ngenkani, uhlanganisile. Yikho njena yathi isibhilitile yala ukhasha, isivale onke amazibuko, zakhwica imisila izinsizwa. Yayisiqede zinkomo, zimbuzi ubuginqiginqi.

Zibasahlinzwe, kulele ubhambalala lwehlule. Ukuba kwaze kwalamula inzalabantu, yagxabhisa isinambathi. Wathi ndli ekhanda inkatha yakhe. Wasithi ze ngebhodwe sithi: “xhuxhuxhuxhu, xhuxhuxhuxhu.” Wanikela khona ngqo. Ahlangana kanye amashinga ngezifuba, lwakhipha unyazi lwezulu, lugadla khona enxebeni phezulu. Labanika kanye zwi, ledlula. Yaqhuma amehlo. Ha! Yeyi wena! Ungameyi umuntu wesimame! Ungamedeleli umuntu omdala! Unethonya kabi umuntu wesifazane.

Bayayibabaza njena indlondlo ngolaka kepha kukhona enye imamba eluthuqasi ecela kuyona indlondlo. Lena eluthuqasi sengathi umzimba wayo uhambelana nendawo etholakala kuyona eluthuqasi bese nayo isifana nayo ngenhloso yokuzivikela. Yimvelo-ke leyo nobudala bayo. Kodwa sengathi yindlondlo ezibeka zonke induku ngolaka nobunsizwa. Indlondlo isuke isikhulile, idlula ezingqinambeni eziningi izivika kanti ziyayicija. IsiZulu sithi: Ungayilokothi inyoka ulinge ukuyishaya ungezukuyigcina. Isukele kuphela uma uzogcina uyahlule. Ngale kwalokho, usibonde wasishiya iphini. Iyoqoba ivungule kwasani oluthi nje khwasha. Iyokwalela isithunzi nje esithi shazi, ithi sengephuzile, ingabuzi. Uyawazi ushwathi?

Yebo-ke sesiwababazile amandla nobushinga benhlwathi nemamba kodwa hhayi kukhona abangethiwa nakwethiwa ngegama. Ungabagagula ungahleka? USimakade wababela ngamandla angummangaliso. Khona nje ukuthi isintu sigcine singathekisa ngabo sibe siphila nabo khona lapha kwamhlaba kungokunye. Wobona ukuthi iso lesintu lifinyeziwe ukubelamela ngoba ngezinye zezimfihlakalo zikaSazikonke. Basitshekelwe ngefu elimnyama bhuqe ngisho beshintsha izikhundla. Ngisho izikhundla zabo ziluhlaza cwe kepha awuboni phansi. Umnumzane aphathe ukusizamazamisa nje, asidungadunge nje uma ethanda. Ngisho emoyeni banesabelo ngoba isiphepho nesivunguvungu sizwa bona. Isangqumba nozamcolo? Izikhukhula?

Umuntu uyabikelwa uma kuthiwa bashintsha iziziba noma amachweba namachibi. Bakhundlakhundla bengenogwaja. Kunobuqiniso obuthi azibusi sibayeni sinye. Azibusi zibembili esizibeni sinye. Uma zizohlangana, eyenkunzi neyenkomazi kuba yileso sikhashana esanele lokho, emva kwalokho isivakashi sibona esize ngayo. Uma silica sekunethezeke enye emzini wayo, nguwafa wafa. Ngisho izinyane liphila nonina leso sikhashana, emva kwalokho liphume owalo. Nalo loshushumba ngabo ifu nesiphepho. Ngikhwela ngonyoka zandiza emoyeni zibe zingenamaphiko. Bayabikelwa abakhelene namachibi ngoba zishintsha kwasa.

Ngakho baphila ngeziphepho kusiphuke iziqu zemithi, kuphephuke nezindlu, basale dengwane. Bayaye bakhale kakhulu labo abakhe ngokhethe ngoba lucwebezelisa okwamanzi. Bathi ukhethe luyacwebezela bese ibona sengathi sekuyiso isiziba uma iphezulu. Isizogebisa elinye lamakhanda ibhekisisa ukuthi yiso ngempela yini kanti yilapho isivala khona ngehlahla. Yikho njena izindlu zokhethe ziphephuka kanjena. Kwenye inkathi iwugoqa iwenze inkashana uthayela lowo ngenxa yokuthukuthela ngoba ibisithi sekuyiso isiziba kanti ikhe phansi indishi ichichima. Ngithi igebisa ikhanda elilodwa nje ngoba kunenkolelo yokuthi ayisikhombisa ewonke. Kuvalwa amehlo nje ingagebise khanda elilodwa nje ligebile, ukukhala nokugedla kwamazinyo esintwini. Ayiphathwa eyamabili, amathathu.

Zikhona-ke nezinye izinyoka ezinemikhuba ezidume ngayo. Awubuke nje okunguphempethwane. Ungafunga uthi akungozi ukufa. Uma sekulivulile ikhanda layisihlekehleke, kukusikaze manje, kukusikaze ngapha; uvike ucicibale. Uyothi uhlanganise ngapha, sekusho ukukuqeda ngapha, uyoze womelele othini njengentethe uhlanganisa. Nakhu sekusho ukukudla luhlaza kukufele ngapha kanti udoti wento.

Kudlala nje ngawe; kuthole ibhola lokudlala; ngeke kukwenze nolunci. Ungakhala uqanduqandu, uvuke uhlanya, uthi: “Ngafa! Ngafa bo! Yelekelelani!” Bayafika abantu bethuka umhlolo ukuthi kwenzenjani; bajabhele khona, qede balahle isikhova kokuwuphempethwane. Sengiyaye ngibone ukuthi isisho esithi: “Zinyoka!” Asisuselwa nje kuphela kumebuzi noma inyoka efile noma engenamazinyo; uphempethwane wasifaka wagamanxa isandla ekuqhibukeni kwalesi sisho.

Ngokuthanda amasi okunye okunalo mkhuba wokuvula ikhanda isihlekehleke. Imfezi ijilingana manje ngodonkani olokoza isibiba esimnyama egilweni. Bayamusho-ke yena ukuthi akagcini nje ngokuzethusela, unakho ukugadla uma eseze wagajwa yilukuluku lentukuthelo. Ubuthi bakhe futhi buyahlonishwa. Akusibo nje obungaphuthunyelwa yinoma ubani. Yinhle-ke kodwa imfezi ngoba ayiveli igadle nje. Iyakwexwayisa kuqala. Imfezi iqala ngokukukhwifa ngamathe. Ubona ngolimi nje luthi nyalunyalu, sekushile. Iyanemba yini pho? Okuhle futhi ngemfezi ukuthi kwakhona ukukhwifa lokhu kuyanqandeka. Imfezi ukuze ingakukhwifi ifuna uma ubhekene nayo, ube ulokhu uyikhwifa njalo, uvimba awayo amathe. Ngeke ize ikukhwife. Ayababa, ayahlaba, ayatsotsotha amathe ayo emehlweni. Uyawazi upelepele? Nje-ke. Kulamula umlaza oze uthelwe wona, ugeze ngawo amehlo okanye ukhanyelwe ubisi lomdlezane. Yiyona nyoka eningi lena emakhaya, ikakhulukazi ngezikhathi zeziphihli zikandwamba awungishiyele; ayicushwa-ke ngapho. Ingakukhipha amehlo ngamasi nje qha.

Ihobosha-ke lona liyisaliwakazi khona lapho libe liyintandokazi. Yivila elinogazi ibululu lansondo. Ungezwa kuthiwa akuvila yinyoka, zibe zinuka nje ibululu kakhulu. Ngalobo buvila liyisilomo kubanumzane ngoba aliphuthi esithakweni sokushunqisela izinkomo (imfuyo). Ubumqoka balo kulowo muthi ukufaka ubuvila ezinkomeni zomnumzane. Ubuvila obuqonde ukuthi zingaklabi nje zikladuluke zibhembuluke nedlelo zize ziduke, zilale endle. Ubuvila bokuthi zithi zidla zibe zibona, zibonwa ekhaya. Uma seliya ngomutsha wendoda, ziphendule amakhanda, bese uzithola sezikhothakhotha ezaleni, zizungeza isibaya, zigcine zizingenele esibayeni. Kwalani ukulala zingavalelwe ngisho ehlobo kuze kuse gelekeqe ziziqulele, zilokhu zibhodla, zetshisa, ziquma.

Ubuvila obuqonde lobu kumuntu buyenyanyeka. Uma usuze ubizwa ngenyoka ngenxa yobuvila, usuke usuyileli elinyemfuka, libunyalale ezibini, lithi kanti kunani. Yileli indlu enuka ithi fucu, kwalona liphethuze imiqulukushu yezintwala, ebenu. za ikhwele phezu kwenye; ilume lehlulwe ngisho ukuzenwaya kodwa lokhu. Into efuze lena yinto yokuncishwa ukudla ngisho ngabe ngeyaluphi uhlobo.

Ubuhle bebululu ububele nesihawu ngisho lisengcindezini. Kwala usulinyathele emsileni, aliveli nje lisuke izithonto. Likunika ithuba, lilokhu lizwakala nje lithi: “Fu-! Fu-! Fu-!” Zize zibe zithathu izikhawu, lilokhu lithe, nakhu unginyathela ikhona. Ekugcineni lize lize lixazulule amazinyo. Usuyozwa-ke ngongxi! Khaxa! Unoxhaka. Phinde ukuxazulula amazinyo emva kwalokho. Ubuthi bakhona buyesabeka bufana nokubekezela kwalo.

Kuyacaca ukuthi isithuli noma isiziba esithulile sithe cwaka wodlalela kuso ubuye nganeno ngoba kodwa phezu kwazo zonke lezi zihlungu zezinyoka ezinhlobonhlobo, zikhona izinsizwa ezingabe zilokhu zishona ezikhwameni, ezithi chatha, chatha nje ophondweni olulenga entanyeni; zikukhothise, nya, swe ukuphazima kweso. Azibophi ngisho ukubopha enhla nenxeba, zigcabagcabe, zimunce ubuthi uma zingenambobo emazinyweni. Zikukhothikhothisa nje qha. Ziphethe uzifo zonke nomaphi, othakwe nezibiba nezihlungu zazo izinyoka. Insizwa uma uyishaya ngomuthi wayo, kuxega onke amalunga. Kufana nentombi oyihila uyihigele ngamazwi ayo, koma ulimi lunamathele olwangeni manje, ihalazele, ilangazelela uthando okwendluzele ogwadule.

Abantu bayayisaba inyoka kepha ubunyoka bayo budla ubhedu kubona. Ngiyakhala ngabantu abathi babelwe ulimi olufana nolomuntu jikelele kepha balubone lubathuna lubathunaza.