Now Reading
Kukhalwa ngezibalo zabahlomula kuB-BBEE
Dark Light

Kukhalwa ngezibalo zabahlomula kuB-BBEE

NgoLwesihlanu olwedlule zili-13 kuNdasa bekuhlangenwe eThekwini kuxoxwa ngokusebenza kohlelo lweBroad- Based Black Economic Empowerment (B-BBEE) okuhloswe ngalo ukulekelela osomabhizinisi boHlanga. Lolu hlelo beluholwa wuphiko olubizwa ngeB-BBEE Commission esebenza kuzwelonke lapha eNingizimu Afrika. Echaza ngenhloso yokuhlangana obephethe uhlelo uNks uZodwa Ntuli onguKhomishana weB- BBEE Commission, uchaze ukuthi kuyabakhathaza ukuthi kulolu hlelo ababonakali aboHlanga behlomula ngobuningi njengoba kwakuhlosiwe ngenkathi lusungulwa. Esinye isizathu ngukufi nyelela eduze nomphakathi bazise ngezinhlelo futhi bakhuthaze izakhamuzi ukuba zingene kulezi zinhlelo. Evula le Ngqungquthela uNgqongqoshe Wezokuthuthukiswa Komnotho esifundazweni iKwaZulu Natal, uNkk uNomusa MaDube Ncube, ubale izinhlelo ezikhona ezisungulwe uMnyango awengamele, okuhloswe ngazo ukugxilisa uhlelo oluhambisana neB-BBEE.

Phakathi kwezinhlelo azibalile kukhona iOperation Vula eyaqala ngonyaka wezi-2019 okuwuhlelo lokufaka izimali kulabo abasezinhlelweni zokusungula (innovation) nezolimo neminye imikhakha. Olunye lwezinhlelo ezikhona kulesi sifundazwe yiDurban Aerotropolis Masterplan, alubiza ngedolobha phakathi kwedolobha, okuhloswe ngalo ukukhuphula izinga lesikhumulo sezindiza nokunye okuningi okuzovula amathuba futhi kukhuphule izinga losomabhizinisi kulesi sifundazwe. Ubalule ukukhiqizwa kwamakhumbi abizwa ngeSesifi kile asezokwakhiwa kulesi sifundazwe. Esekhulumile ngamathuba okuhloswe ngawo ukufukula umnotho wesifundazwe uveze inkinga izwe elibhekene nayo yokungahambisani kohlelo lwemfundo nezidingo zezimboni. Lokhu kugqame ngobuningi bentsha egogodile eneziqu kodwa ehlezi emakhaya ngokuswela imisebenzi. Lokhu kuwuphawu lokwehluleka kophiko lwezemfundo ukubhekana nezidingo kanye nezinselelo zanamuhla.

Ukucacisa lokhu ubalule uhlelo lwe-Aerotropolis osekuyisikhathi uMnyango ukhuluma ngalo, kodwa asikho nesisodwa isikhungo semfundo ephakeme esinalesi sifundo ezinhlelweni zaso kulesi sifundazwe. Ngakho-ke kusobala ukuthi noma sesikhona isikhungo esibizwa nge-aerotropolis kulesi sifundazwe kuyodingeka kulandwe abangaphandle bazosebenza kuso. Lulungisiwe uhlelo lwe-aerotropolis kodwa abalungisiwe abazolusebenza. Lokhu kuveza ukuthi izikhungo zemfundo nezimboni akuxoxisani ukuze kukhiqizwe intsha elungele imisebenzi yanamuhla. Bengibuka umthetho olawula lolu hlelo obizwa ngeBroad-Based Black Economic Empowerment Act 53 of 2003 as Amended by Act 46 of 2013. Ibhuku enginalo lakhiwe laba lincane, kangangokuthi lingangena ekhukhwini umuntu ahambe ezifundela uma ethola ithuba. Lilotshwe okokuqala ngonyaka wezi-2003, labuye labuyekezwa ngonyaka wezi-2013.

Engizibuze kona ngukuthi, kazi bangaki kwabebethamele ingqungquthela asebeke balibona noma bafunda leli bhuku. Linamakhasi angamakhulu amabili neshumi nantathu. Iminyaka seyisondela emashumini amabili, kusakhalwa ngokuthi aboHlanga abawathathi amathuba abavulelwe wona. Ngokunjalo nezinkampani ezinkulu zibalwa ngesibalo esikhulu ukuthi aziwulandeli lo Mthetho njengoba kudingeka. Ngabe konakelephi? Kube nezinkampani ezinconyiwe zanikezwa nemiklomelo yonyaka wezi-2019/20 ngobemele uMnyango Wohwebo Nezimboni kuzwelonke, uMnu uSipho Zikode. AbeNational Gambling Board nabeSouth African Revenue Services baklonyeliswe maqondana neSigaba 13G ngokubika okuqondene neB- BBEE. Inkampani enkulu iTiger Brands iklonyeliswe ngokwenza imizamo ebonakalayo emizamweni yokuguqula isimo kosomabhizinisi ngokuhambisana nokulawula kweB-BBEE Commission.

Nezinye izinkampani zeziyisikhombisa zihlomulile ngokwenza okuthile okukhuthaza ukugcinwa kwezimfanelo zeB-BBEE Commission. Umklomelo oqavile okhishwa nguMlawuli weKhomishini uthathwe iHhovisi LikaMcwaningimabhuku Jikelele. Leli Hhovisi lichazwe ngomsebenzi omkhulu eliwenzayo ukugqugquzela nokuqinisekisa ukuthi izinkampani zikaHulumeni nezinhlaka zawo ziyasilandela Isigaba 13G seB-BBEE Act. Esinye sezikhulumi kube nguNks uBusisiwe Mavuso onguMphathi Jikelele wenhlangano yosomabhizinisi iBusiness Leadership South Africa. Enkulumweni yakhe emfushane, ebeyidle ngokukhononda ukhale ngokuqeqeshwa okungapheli kosomabhizinisi, ngaphansi kohlelo olubizwa ngeSupplier Development Programme. Uluchaze njengohlelo oluhlomisa abaqeqeshi lushiye osomabhzinisi bengathuthukanga futhi bengenamali. Phela izinkampani ezinkulu zifaka osomabhizinisi ohlelweni lokubathuthukisa ngoqeqesho ngenhloso yokuthi babe ngabanye abasebenzisana nezinkampani ngokufaka imikhiqizo ethile noma izinhlelo ezithile.

UNks wakwaMavuso ukhale ngokuthi laba baqeqeshi baphenduka babe ngosozigidi kuthi labo abaqeqeshwayo basale bencela izithupha. Kuyakunqinda ukukhula kwamabhizinisi uma kwenziwa ngendlela okwenziwa ngayo okwamanje. Uhlelo olusetshenziswayo ukukhulisa osomabhizinisi boHlanga luyingxemu eveza izimpawu zomphakathi ongalingani. Uluchaze uhlelo nemithetho nendlela esetshenziswayo kulo, phakathi kwayo okukhona okubizwa ngepreferential procurement, okumele ihlomulise aboHlanga ngaphezu kwalabo abakade babehlomula ngesikhathi sobandlululo.

See Also

Uluchaze njengohlelo oluhlomisa abaqeqeshi lushiye osomabhzinisi bengathuthukanga futhi bengenamali. Phela izinkampani ezinkulu zifaka osomabhizinisi ohlelweni lokubathuthukisa ngoqeqesho ngenhloso yokuthi babe ngabanye abasebenzisana nezinkampani ngokufaka imikhiqizo ethile noma izinhlelo ezithile. UNks wakwaMavuso ukhale ngokuthi laba baqeqeshi baphenduka babe ngosozigidi kuthi labo abaqeqeshwayo basale bencela izithupha. Kuyakunqinda ukukhula kwamabhizinisi uma kwenziwa ngendlela okwenziwa ngayo okwamanje. Uhlelo olusetshenziswayo ukukhulisa osomabhizinisi boHlanga luyingxemu eveza izimpawu zomphakathi ongalingani. Uluchaze uhlelo nemithetho nendlela esetshenziswayo kulo, phakathi kwayo okukhona okubizwa ngepreferential procurement, okumele ihlomulise aboHlanga ngaphezu kwalabo abakade babehlomula ngesikhathi sobandlululo.

Uhlelo lokukhulisa osomabhizinisi luhlangene nepreferential procurement yilapho kudlalwa khona imidlalo engenabulungiswa, aboHlanga bazithole bebalwa njengabahlomulile kodwa iqiniso lingenjalo. Lokhu sekwenzeke isikhathi eside. UMnu uSibusiso Myeza oyiNhloko yoMnyango Wezokuthuthukiswa Komnotho ugxile kakhulu ezinhlelweni abangahlomula kuzo osomabhizinisi, njengalolo lwamaBlack Industrialists olubekelwe izigidi ezingama-R429,9. Ukhuthaze osomabhizinisi ukuba basondelane nalo Mnyango kaHulumeni babuze lapho bengazi, futhi baqoke amabhizinisi emikhakheni engajwayelekile futhi engaqokwa yiningi. Kucacile ngesikhathi semibuzo ukuthi abanye kosomabhizinisi bazithole bexosha utalagu bethi baphuthuma usizo lwezimali okukhulunywa ngalo emibuthanweni ehlelwe nguHulumeni. Intokazi yaseMzinyathi enguNks uNtombifuthi Sibisi ikhale ngokuthi ziba mnandi izinkulumo kodwa indaba yonakala umuntu esethokomele ehhovisi lakhe kwesinye isikhathi angaluphenduli nocingo lukasomabhizinisi oxakekile.

Esinye sezikhalo esibulala osomabhizinisi wukulibala kwenkokhelo usomabhizinisi esewenzile umsebenzi, kuphele izinyanga ebasela isikweletu singakhokhwa. Kube nenhlokomo yokwenanela lo mbuzo osankulumo kwezwakala ukuthi baningi abanesikhalo ngokulibala kwenkokhelo, ikakhulukazi uma usomabhizinisi enze umsebenzi kaHulumeni. Kulesi simo uHulumeni ubukeka kunguye obulala amabhizinisi esikhundleni sokuwakhuthaza akhule. Engingakuphawula ngukuthi kuseyibanga lapho kuyiwa khona. Uma ngibheka isikhathi umthetho weB-BBEE owashaywa ngaso kusobala ukuthi kunengozi yokuthi kuze kungene izizukulwane ezingeke zazi ukuthi wawuze ushaywe nje kwakwenzenjani. Izizukulwane ezizalwe aboHlanga sebevota sebenezwi ekuphathweni kombuso ziyomangala uma zingawazi umlando obeke aboHlanga ezingeni abakulo lapho bezithola belandela ngemuva. Kusobala ukuthi aboHlanga kusamele babhukule bayifunde futhi bafundisane le miqingo ekhuluma ngamathuba abawavulelwe, bangatshelwa ngezinye izinhlanga zibaqeqeshe zibe yizinjinga basale beyizinxibi ezinhlelweni ezisungulelwe bona.

Scroll To Top