Sibhema eshungwini: Ngabe kuhle ukuzitshela
NGANGIDLULA eduze kwezintombi zizixoxela, uhleko luqhuma phezulu. Ngathi ngizwa enye yazo ihleka uhleko lwasemfuleni ithi, “Vele ngiyazitshela, uma ngingazitsheli ngizotshelwa ngubani!” Phela uma umuntu ethi kuwe uyazitshela usuke eqonde ukuthi uyazazisa, ucabanga ukuthi ungcono. Kwesinye isikhathi usuke eqonde ukuthi uyaziqhenya eqonde ukukwehlisa. Kanti ngempela kubi yini ukuzitshela? Umuntu uyakwazi yini ukukhuluma naye, ‘azitshele’? Kungabe yinto eyenzekayo noma nje, yisimo sokukhuluma? Ngajula kancane ngengqondo ngicabanga ukuthi ngabe leli gama lokuzitshela lisho ukuthini. Angibanga ngisagxila kulokho kodwa ngabe sengicabanga ngihlolisisa umqondo ongemuva kwaleli gama lokuzitshela. Lapha angihlaziyi ulimi kodwa ngizama ukubuka umqondo othwelwe yileli gama lokuzitshela.
Kuya nokuthi umuntu uzitshela ukuthini. Kwesinye isikhathi isimo sokuzitshela sincika ekutheni umuntu uzithatha kumbe uzemukela kanjani izimo ahlangabezana nazo empilweni. Imvamisa umuntu ohlale etshelwa ukuthi uyabheda nasemqondweni wakhe kuba khona ukuzenyeza azibone, futhi azitshele ukuthi akanto yalutho. Kanjalo nomuntu okhule waphila ehlala ngokunconywa nokukhuthazwa, kugcina kusenhliziyweni nasengqondweni yakhe ukuthi konke ayikho kuyimpumelelo. Kubalulekile ukuzitshela, kodwa kumele umuntu ozitshelayo aqikekele ukuthi uzitshela ntoni. Empeleni amukho umuntu ophilayo ongazitsheli.
Uma nje uphila kumele uzitshele okuthile. Izimo aboHlanga ababhekane nazo ngezikhathi zombuso wobandlululo bekulula ukuba zibenze bathi uma bezibheka bafikelwe wumqondo wokuzibukela phansi. Lokho ingqondo yakho oyitshela iyakukholwa, umphumela wako ubonakale kwindlela umuntu azoziveza eyiyona kubantu aphila nabo. Leyonto ozitshela ukuthi uyiyo isuke iyisithombe abasibonayo uma bekubuka. Uma kukhona okumtshela umuntu ukuthi uyisilwane, indlela azoziveza ngayo yileyo yezenzo zobulwane. Ngakho-ke uma umuntu ethi kuwe uyazitshela kumele nawe uzihlole, kodwa ungakhohlwa wukuthi kuhle ukuzitshela. Umuntu ongazitsheli lutho ngaye ufana nomkhumbi ohamba olwandle ngaphandle kwenkombandlela ezowulawula.
Kumele uhlale ukhona umyalezo owuthumela kuwe ngawe. Enkundleni yomnotho kuyadingeka ukuzitshela okusezingeni elithile. Noma ungamemezelanga uveze ukuzitshela kwakho, kudingeka ukwazi ukuba nesibindi esedlula abantu abangekho emnothweni. Phela ukuzitshela kusho ukuzethemba. Abantu abasemnothweni bangabantu abanokuzethemba, futhi abaziyo ukuthi amandla abanawo bangawasebenzisa ukuze baphumelele. Uma ngibalula ukuzitshela ngiqonde indlela oziveza ngayo ukuthi uyayazi into yakho, futhi okwenzayo awungabazi ngakho. Uma ungusomnotho awudingi omunye umuntu akutshele ukuthi unamandla angakanani, kodwa usukuma wenze lokho okusemqondweni wakho nalokho okuthandayo ofuna ukuphumelela ngakho, ngokuzethemba.
Kumele ube nako ukuzitshela ukuthi awufani nabanye abantu, kodwa ungumuntu wedwa, nomunye ungumuntu yedwa. Uma ngikhuluma ngokuzitshela angisho ukuziqhenya, noma ukuzithwala, kodwa ngisho ukuzazi ukuthi awusiyo into efana nawowonke umuntu. Inkinga engiyaye ngiyibone kwabaningi ukuthi benza izinto abazibone zenziwa ngabanye abantu. Kunabantu abangakaze benze lutho olusuka ngaphakathi kubo, abangenalutho abakhombisa ngalo ukuthi banokuthile abakucabangayo, nabake bakusungula, noma ngabe kuncane kanganani. Kuyo yonke imikhakha yempilo kujwayelekile ukuthi ubone umuntu ephila ngokwenza sakulingisa omunye umuntu amthandayo, abukela kuye izinto ezithile. Kuyaye kugqame kakhulu ezimweni ezithile njengakubaculi.
Uyaye uzwe umuntu ecula ngezwi ucabange ukuthi yilowo ojwayele ukumuzwa, kanti sekukhona oqubuke wacula njengalona owaziwayo. Akulula ukuzitshela uma wenza into oyibukele komunye umuntu wayenza ncamashi nalowo muntu. Ngamanye amazwi kusuke kungekho ukuba nguwe, kodwa usuke uzama ukuba ngomunye umuntu. Isithombe esisuke sigxile emqondweni wakho uma ulingisa akusiso esakho, kodwa esomuntu osuke umlingisa uphila impilo yakhe. Kunabantu abaye bathi bafuna ukuyenza into ethile “njengomlungu”. Umqondo onjalo wenza umuntu aphile ngaphansi kwezinga lobuntu. Kunezinqumo okumele uzenze ezikwenza ufaneleke ukuba ngusomnotho, futhi uhlale emnothweni. Ukubekwa phansi kwenza umuntu naye azeye; angaziboni engenza okuthile okuphusile, adabukise naye azidabukele. Lokhu kungaba wumphumela wokubandlulwa kwaboHlanga, okwenza ukuthi noma esethole ithuba abone sengathi lifanele abanye, kodwa abone lingaphezu kwakhe.
Kumele sidlubulundele siphumele eshashalazini lezi, lapho sizogiya khona kucace. Yileyo naleyo nsizwa kumele igiye ngesihlangu sayo. Ukudelelwa kwenza umuntu azibone edelelekile, bese enza izenzo zabantu abadelelekile; Ukubukelwa phansi kwenza umuntu azibukele phansi. Kuyawudambisa umfutho okumele ube Khona wokuzitshela. Abantu abavelele nabaphumelele empilweni yilabo abazitshelayo, badlubulunda baphuma bathi qekelele.
