Asizaze ukuthi simi kuphi singabi zinwabu siguqule amabala
UBukhosi bamaNgisi bubukeka buthanda ukugabadela bonke obunye uBukhosi emhlabeni jikelele. Uma sekwenziwa eziphathelene noBukhosi bamaNgisi kuba sengathithi yiwo wodwa anoBukhosi. Ngisho noma kubonakala ukuthi lokho okwenziwayo kuzodla izindodla zemali akubi bikho noyedwa oke aphawule akhononde ngokuthi kusaphazwa imali. NamaNgisi alapha eNingizimu Afrika athula angathi vu wena owabona umuntu emumethe umuthi wecala. Ungafunga ukuthi awasabonwa amaNgisi lapha eNingizimu Afrika uma esethule engasho lutho mayelana nokusaphazwa kwemali. Kubukeka kumnandi kuhle kwamafutha ehlela ezindevini zika-Aaron emaNgisini ukusaphazwa kwemali yidlunkulu yamaNgisi.
Mhla zili-19 kuyona le nyanga ephezulu bekushada iNkosana yoBukhosi bamaNgisi. Ngeke ngithi ibigcagcelwa le Nkosana. Kungabe ngenza elikhulu iphutha uma ngingathi inkosana yoBukhosi bamaNgisi ibigcagcelwa. Eyokugcagca nokugcagcelwa ayaziwa emaNgisini. Noma umuntu kade ewubuka kuthelevishini lo mshado kodwa bekukhombisa ukuthi bekuwumshado okukhokhwe kuwo itshe lemali. Umuntu ugcine esezibuza ukuthi engabe belivelephi itshe lemali elikhokhwe kulowaya mshado. Abantu baseNingizimu Afrika sekunohlobo lwabantu abalubiza ngabakhokhi bentela.
Lolu hlobo lwabantu lunguqhibukhowe. Luvele ngesikhathi samalungelo. Uma kukhulunywa ngabantu abangabakhokhi bentela nawe ongazi ukuthi hlobo luni lwabantu lolu uzwa ngomana lapha ngikutshele ukuthi kwawena uyabalwa kulolu hlobo lwabantu. Noma umuntu engalwazi lolu hlobo lwabantu lapho luhlala khona okuzwakalayo wukuthi kusuke kuboshwa uwonkewonke ngabhande linye. Uma kubonakala ukuthi kusetshenziswe imali kwaze kwaba nehaba kungenasidingo, uzwa sekukhalwa ngokusaphazwa kwemali yabakhokhi bentela. Kusobala ukuthi alukwazi ukuzikhulumela lolu hlobo lwabantu ngoba luhlale lukhulunyelwa njalo.
Ngigeqe isigonogono ezindlebeni ngahlala ngivule namehlo ngilindele ukuzwa ukuthi bazothini laba abakhonze imali yabakhokhi bentela ngomshado waseBukhosini bamaNgisi. Ngishaye phansi kwashunqa uthuli. Akekho noyedwa oke wakhala ngokuchithwa kwemali yabakhokhi bentela kulo mshado. Esikhundleni salokho ubuzwa wonke umuntu encoma ubuhle bawo. Kukhona nababekade bethi bebeqala ukubona umshado omuhle njengalowaya selokhu bazalwa. Njengoba sebudlulile lobuya bucwebecwebe balowaya mshado, umuntu usenombuzo othi kanti banjani abantu baseNingizimu Afrika? Kusobala ukuthi umthetho wabo bangamashayakhothe futhi lawa ahlula ukwenza.
Konje ngakube kugcinwe ngokunconywa ubuhle bobukhazikhazi bomshado kuphela yini ukuba lowaya mshado ubuseNdlunkulu kaZulu? Anginanazi ukuthi abantu bebengeke bagcine ngokuncoma ubuhle bomshado kuphela. Ngakube kukhalwa kude naseduze ngokuchithwa kwemali yabakhokhi bentela. Ngisho nokungenadosi bekuzovele kutinyele. Indaba yokusaphazwa kwemali yabakhokhi bentela ibizoxoxwa ngisho nasematshwaleni. Ngiyasola bekuyogcina kuqubuke nalezi zibhelu esezabizwa ngezimfuno. Mhlawumbe bekungagcina sekusungulwe nekhomishini ezophenya ukuthi lithathephwi leli tshe lemali elisetshenziswe kulo mshado.
Angiboni ukuthi amaNgisi alapha eNingizimu Afrika abezowuhlaba inhlali njengoba enzile ukuba lo mshado ubuseNdlunkulu kaZulu. Abeyokhuluma amaNgisi aze afake namagama amakhulu esiNgisi ukukhombisa ukuthi kuchithwe imali yabakhokhi bentela. Kulokho kukhala kwawo njalo ubuyothola ukuthi kukhona nabomdabu abavuma le ngoma yamaNgisi. Ibizovunywa le ngoma mhlawumbe kugcine sekubizwe nezithangami zabezindaba. Lolu bekuzoba wudaba olukhulunywa kumarediyo nakumathelevishini. Okuxakayo-ke wukuthi akukho ngisho noyedwa okhala ngokuchithwa kwemali yabakhokhi bentela kulo mshado weNkosana yamaNgisi.
Okunye okugqamile kulo mshado wukuthi kukhona osekwathathwa ngabomdabu okungekhona okwabo uma kushadwa. Osekujwayele ukwenziwa emishadweni ngisho eyomdabu yile ndaba yokuthi laba abashadayo banikezwe ithuba lokuthi bangane. Umuntu ubehlale ezibuza ukuthi uvelaphi lo mkhuba wokuthi abashadayo mabangane. Sekucacile ukuthi lona wumkhuba waphesheya kwezilwandle. Laba abancoma ubukhazikhazi bomshado weNkosana yamaNgisi bakhuluma baze bancome nakho ukwangana kwabashadayo lokhu. Kunzima-ke ukuqonda inhloso yokwangana kwabashadayo. Okubabazekayo ngendaba yalo mshado wukuba bukhali nganxanye kuhle kommse kwabantu baseNingizimu Afrika. Lesi simo sibenza babe onguqunguqu wena owabona unwabu.
- UDkt uMpumelelo Mbatha ungumhleli weSichazamazwi SesiZulu, ungoti wolimi isiZulu nombhali.
