Uya ngokuvela umehluko kumlandeli nakusopolitiki
NJALO nxa ngicosha ithuba lokweluleka ngihlale ngisho ukuthi ‘ipolitiki ngumdlalo oyingozi’. Lokhu ngisuke ngikusho ngoba lapha phandle bakhona abakupolitiki bengakuqondi lokhu. Abanye baze baye ngesimongo kube buhlungu nxa lomdlalo usubaphoxa. Okunye okuyinkinga kupolitiki wukuthi ingumdlalo odumile kepha abangabaningi abawuqondayo. Iningi lihumusha ubulungu noma ukuba nethikithi lenhlangano njengento eyenza umuntu azi ngalo mdlalo. Akunjalo. Onsumbulwana laba abakhokhwayo kabatshali ulwazi, yize bekwenza ukwazi ukukhuma izindaba zeqembu. Leli qiniso libeka ezithebeni isimo salapha eNingizimu Afrika lapho amaqembu enezinkulungwane zabalandeli.
Abanye baze bafunge ukuthi bangalifela iqembu noma abaholi balo. Nokho umbuzo uthi ngabe abantu laba abangalifela iqembu kanye nabaholi balo bazi kangakanani ngeqembu lelo. Yona imigomo yalo bayayazi yini, bayazi ukuthi yehluke noma ifana kanjani neyamaqembu abangewona amalungu awo. Yebo, isahluko sokuqala ekufundeni nasekuqondeni ngepolitiki wukwazi ukuthi kungani ulapho ukhona (ungumlandeli weqembu okulo) nokuthi kungani abanye ubancisha ubulungu nevoti lapho. Lokhu kwenza kwazeke ukuthi okukhethileyo uyakwazi yini. Ezweni lapho bekunodlame lwamaqembu kwafa nabantu kulula nje ukuthola abantu asebengamalungu eqembu elithile ngoba labe lilandelwa ngabazali babo noma anyanye elinye ngoba laba nesandla ekufeni kwabantu bakubo. Lapha kusuke kungewona umgomo owenze umuntu waba yilungu kusuke kungokunye okufana nesifi so sokujezisa labo ababhubhisa umndeni wakhe umuntu. Le ntukuthelo yemuka othukuthele ithuba lokufunda kabanzi ngaleli qembu alijezisayo okungenzeka ukuthi lihambisana nezinkolelo zakhe.
Lokhu kuyafana nje nabantu abangabalandeli bamaqembu amakhulu kuleli. Ingxenye enkulu yabalandeli uke uzwe ithi umuntu iqembu leli alesekayo yingoba lalesekwa nguyise. Kunjalo nalapho emasontweni umuntu uba umWeseli noma umRoma nomLuthela ngoba abazali babengamalungu alelo hlelo. Akasakwazi nokubuka ukuthi kambe kungenzeka yini ukuthi iZiyoni noma amaHindu kakhulumi yini yena lokho ahambisana nakho. Ukugoqa lokhu kukhuluma nje wukusho ukuthi kunomahluko phakathi komlandeli nosopolitiki owuqondayo umdlalo wepolitiki. Okudingwa yizwe Kungumbono wami ukuthi namuhla iNingizimu Afrika ikule nkinga ekuyo nje yingenxa yabantu abangabalandeli kepha abangebona osopolitiki. Laba balandeli bavame ukuxokozela futhi basebenziseka kalula ekulweni izimo zabanye abaholi abangosopolitiki eqenjini. Yibo abalandeli abafa kuqala basinde osopolitiki. Yibo abalandeli abawuphawu lwenhlupheko ekubeni osopolitiki bona nezingane zabo benona nxa zonke. Kosopolitiki ipolitiki lena isiyaba yiphalishi abalivikela ngazo zonke izindlela.
Ubufakazi balokho buyavela kuKhomishini kaMoerane lapho sizwa ngokufa kwabanye babo ngenxa yomgolo. Ngesikhathi sethu kulukhuni ukuba ngumlandeli ongenalwazi ngoba kuvikwa kuphinde kungadlwe ngawe. Abalandeli bahlale bephethe amapheshana behambela imihlangano bevikela iqembu kokunye elingasavikeleki. Bakhuluma egameni labaholi abangasaziwa emiphakathini abahlala kuyo. Ulaka lomphakathi aluyi kubaholi abangosopolitiki kepha ludlakaza abalandeli bona abasuke besemehlweni abantu. Ngeshwa lokhu kwenzeka ngesikhathi lapho izwe lethu lidinga abantu abayiqonda kahle ipolitiki ngoba sikuvuthondaba. Lolu vuthondaba lukhomba ukuthi iphutha esilenze manje liyokwedlulela ezizukulwaneni. Esikhathini esiphila kuso amaqembu onke, angaphandle naphakathi ePhalamende asenkingeni yokweswela osopolitki nokwenza babe bancane kakhulu abantu abenza umnikelo kunqubomgomo yezwe. Lokhu kukhomba inhlekelele okumele siyigweme njengesizwe.
INingizimu Afrika iyazidinga izakhamuzi eziqondayo ngesimo sepolitiki yezwe kanye naleyo yomnotho. Emazweni okuthiwa athuthukile kanye nalawo anomlando wombangazwe, akuyona imibutho yokuvukela evikela izwe kepha wulwazi lwabantu abanalo ngesimo izwe elibhekene naso. Abantu baba yingxenye yabantu abavikela izwe ngokuveza ulwazi oluyilo ngesimo (public diplomacy) sombusazwe ezweni labo. Konke kuqala laphaya eqenjini okumele lifundise abantu ngepolitiki yeqembu neyezwe.
