Sesivotile, manje sekuzokwenzakalani ngenkohlakalo
Izinkumbi zezakhamuzi zaseNingizimu Afrika ziphume ngobuningi bazo izolo zayosebenzisa ilungelo lazo lokuqoka abaholi abazokwazi ukuhola leli lizwe ngobuqotho, balethe intuthuko edingakalayo emiphakathini. Namuhla, cishe sonke isakhamuzi saseNingizimu Afrika siyathuthumela, yilowo nalowo uyazibuza uyaziphendula ukuthi uma sekuqediwe ukubalwa kwamavoti, ngabe iyiphi ingqwele ezosala imile ebaleni.
Nokho, hleze akunjalo.
Phakathi kwabantu abavotile izolo, kukhona nalabo abebevota okokuqala ngqa! Lolu bekuwusuku olukhulu kubona, kwazise kubo belufana nonyaka wezi-1994 mhla izinkulungwane zaboHlanga zama emigqeni ngenhloso yokuyobeka uphawu eduze kobuso obabuzobahola okokuqala ngqa emlandweni. Inkululeko yowoHlanga ngaphansi kobandlululo iyona eyayiseqhulwini. Umbuzo omile nokho ngothi emva kweminyaka engama-30 elakuleli layithola le nkululeko, ngabe ubuso obebuvotelwa izolo singabethemba ngokwanele ukuweza elakuleli ezweni elisha lesethembiso? Libe liyini lona leli lizwe elisha lesethembiso umuntu obevota okokuqala alifunayo?
Cishe onke amaqembu ezepolitiki abhaliswe ngokusemthethweni ukuba avotelwe kuleli, asebenzise zonke izithukuthuku zawo ukunxenxa amavoti ezakhamuzini zakuleli ngezikhongeli zawo. Kulezi zikhongeli abesho amaphuzu ehlukahlukene ezinto azozenzela izwe uma engena emandleni. Lamaphuzu abehlanganisa ukubuyiswa nokwabiwa kwezwe, ukuhanjiswa kwabokufika, ukudalwa kwamathuba emisebenzi, namanye. Kepha uma siqhathanisa, zonke lezi zikhongeli bezehluke ngani kulezo ezazethulwa eminyakeni eyedlule? Ezinkingeni ezazikhungethe izwe ngowezi-2016 nowe-2020, ngabe amaqembu ayebekwe emandleni ahola njengokwethembisa kwawo noma nakulokhu sizoshawa ngemfe iphindiwe?
Kuyaye kuthiwe intombi ishelwa ngamanga – kepha akukaze kwabhekwa ukuthi intombi iwahlunga kanjani lawo manga anduba iqome.
Ingabe ukuvota sekuyinto esiyenza ngoba sesiyejwayele kwazise yenziwa njalo ngemva kweminyaka emine? Njengoba sesivotile nje, ngabe sinayo indlela yokwelusa labo esibavotele noma sisazoqhubeka sikhale imini nobusuku uma nabo sebenza lokhu abakwejwayele njengenhlalayenza? Uma sibheka isimo senhlalo, ezemfundo, ukuvikeleka kwezwe, umnotho, amathuba emisebenzi, ugesi, amanzi, inhlanzeko nezinye izidingongqangi, ingabe iluphi ushintsho ebesilivotela kakade? Izidingo zethu zehluke ngani kulezo ebesinazo ngowezi-2016? Zizobe zehluke ngani eminyakeni emine ezayo? Eminyakeni engama-30 ezayo, sizibona sikuphi njengezwe nezakhamuzi zaseNingizimu Afrika?
Namuhla usuku lokuqala emva kokuvota. Sonke siyazi inkohlakalo iyona nto yokuqala eyisithiyo esikhulu ekulethweni kwentuthuko kuleli. Kungakhathaleki ukuthi ubani ozongena emandleni kulokhu, ngabe inkohlakalo izoqedwa kanjani na? Isibonelo, ake ucabange umonakalo ongadaleka uma odokotela benganikeza iziguli imishanguzo ngaphambi kokuhlola izifo abanazo nokuthi zidinga ukwelasha okunjani. Kanjalo nathi njengezakhamuzi sinomthwalo wokuqonda ukuthi iliphi iva elidinga ukubangulwa ukuze singazitholi sibhekene nobuhlungu obubodwa njalo.
Kuyiqiniso ukuthi kukhona izakhamuzi ezingasibonanga isidingo sokuvota. Ukungafezwa kwezidingo novalo lokubeka amagovu emandleni ezinye zezizathu zabo. Sikuphi isidingo sokuvotela umuntu ongeke akuzwe uma sewumdinga kakade?
Ivoti liyizwi lethu njengezakhamuzi futhi linamandla uma silisebenzisa ngendlela. Njengoba sesivotile nje sinomthwalo-ke manje wokwelusa labo abazongena emandleni. Asingajabuliswa nje kuphela ukugxunyiswa nokubizwa kwimibuthano engathi shu ehlomulisa ingcosana emva kokufumbathiswa izinkeshezane zokubamba umoya, bese silibala ikusasa lethu, nezizukulwane ezizayo.
