Sikuphi nedemokhrasi siyisizwe
Kuthe mzukwana ziyisi-8 kuLwezi ngowezi-2019, uHulumeni waseNingizimu Afrka wakhipha ibhuku elisibuyekezo sokuthi izwe selihambe kangakanani ekuthuthukeni eminyakeni engamashumi amabili nahlanu izwe lathola inkululeko. Inhloso yalolubuyekezo ukukhombisa nokuphakamisa lokho okuhambe kahle nalokho okungahambanga kahle. Lapha kukhulunywa ngezinto ezenziwe noma ezingenziwanga uHulumeni. Okubalulekile lapha wukuthi uHulumeni uzibuka yena maqondana nalokho akwakubhekeke ukuthi akwenze. Siyaqonda ukuthi kusuka ngowe-1994 sikhuluma ngoHulumeni weqembu elilodwa ngoba akaze ibe khona inguquko ekuphathweni kwezwe. Ukuthi kube noMengameli abahlukene akuyona into esingachitha isikhathi ngayo.
Ubuyekezo lweminyaka engama-25 luphethe izinto eziningi ezenziwe uHulumeni, okufaka phakathi izingiquko kwezomnotho, ukuvikela ubugebengu nenkohlakalo, intuthuko yasemakhaya nomnotho wakhona, kanye nezinguquko ekuphathweni komhlaba, kuze kuyofi ka embibizaneni yokuzama ukwenza umhlaba wonke ube yindawo engcono. Kuyajabulisa ukufunda ukuthi kuzo zonke lezi zinto okubhalwe ngazo kulolu buyekezo, uHulumeni uyakuveza ukuthi kube khona izinkinga ezenze impumelelo yangaba yinhle ngaso sonke isikhathi. Bekuzosiza kakhulu ukuba ababhali baleli bhuku basikhombise namazinga okuphumelela nalawo okwehluleka. Ukungabi bikho kwalawa mazinga kushiya umfundi engazi ukuthi ngabe izinto zime ngaphi ekuphumeleleni noma ekwehlulekeni.
Singabasole kakhulu ngoba uma uzibuyekeza wena izinkinga ezifana nalezi ziyavela. Lokhu kusishiya sizibuza ukuthi yayikhona yini inhlakanipho ekutheni uHulumeni azibuyekeze yena? Noma kumsiza kangakanani umfundi ukuthi achithe isikhathi ngothekwane ozibuka emanzini.
Yebo singakhuluma ngokuphethwe ubuyekezo sithole esingakuthola uma kukhona, kodwa enye into ebalulekile ukucabanga ngalokho okungaveli kulolu buyekezo. Okugqamile lapha ukuthi ubuyekezo alusho lutho ngokuthi sesikuphi ngenqubo ydemokhrasi eNingizimu Afrika. Lolu daba luvela kancane kulolu buyekezo esihlokweni esithi, “Democratizing the State and Society”.
Nakhona lapho, umfundi akatholi lutho ngokuthi sesedlule kangakani embusweni wamaBhunu saya embusweni wabantu noma weningi noma sekugxile kangakanani ukubusa ngedemokhrasi? Lena yimibuzo ebaluleke kakhulu ngoba abaningi bethu bayakuvuma ukuthi inqubo yedemokhrasi iyawavula amathuba okuthuthuka kwabo bonke abantu.
Abanye ongoti kwezomlando nakwezomnotho bathi alikho izwe elake lathuthuka ngaphandle kokulandela inqubo yedemokhrasi. Lokhu kwenzeka uma ukubusa ngedemokhrasi sikwenze ngeqiniso, kanti futhi sesisuse zonke izingqinamba ezenza ukuthuthuka komuntu kube nzima
UHulumenini, ngedemokhrasi, asikuqaphele ukuthi ukuba nokhetho ngesikhathi esifanele, nokufaka abantu abasha ezikhundleni emveni kokhetho akusho ukuthi sesiphumelele ekugxiliseni inqubo yedemokhrasi. Ubani osizakalayo ngokuba nokhetho oluyimpumelelo uma iningi labantu lihlwempu? Ubani osizakalayo ngokuba nokhetho oluyimpumelo uma kusekuningi ukungalingani ezweni?
Ukubhekana nale mibuzo nokuninka incazelo bokuyolusiza ubuyekezo lukaHulumeni, kanti futhi bokuyo sazisa ukuthi sesikuphi nenqubo yedemokhrasi. Uma zonke lezi zinto ezingaphezulu zingakenzeki, siyakwazi ukubona ukuthi sisele nomsebeni onzima ekwenzeni izinguquko empilweni yabantu. Akusizi ukwesaba noma ukuziba le mibuzo, ngoba uma senza njalo asiziniki ithuba lokuguqula indlela esisebenza ngayo kuze sithuthukise impilo yezakhamuzi zaseNingizimu Afrika.
Uhlaziyo lomumo wenqubo yedemokhrasi eNingizima Afrika, nakuwo wonke amazwe ezwenikazi i-Afrika kuyinto ebaluleke kakhulu. Iyasize ekutheni sibe nolwazi lokuthi sikuphi nokuthi yini esele ukuthi seyenze ukuze sifi ke ekuthuthukiseni impilo yabantu. Lolu hlaziyo lubalulekile futhi ngoba isisekelo sezwe iNingizimu Afrika yinqubo ngokwedemokhrasi. Kusukela ngowe-1994 idemokhrasi yaba yisisekelo sazo zonke izinhlaka zikaHulumeni. Yayibalulekile, isabalulekile namanje ngoba ihambisa abantu phambili, hhayi nje ngokuthi bayavota, kodwa nangokuthi impilo yabo iyathuthuka nangemuva kokhetho.
Kuyinto ebuhlungu ukuthi ubuyekezo olubaluleke kangaka lungabi nalo uhlaziyo lomumo wedemokhrasi. Sinethemba lokuthi lokhu akubanga yinhloso, kodwa kwaba yiphutha. Ukuhlaziya umumo wedemokhrasi kubaluleke kakhulu ukuze iNingizimu Afrika ingawaphindi lawo maphutha enzeke kwamanye amazwe ase-Afrika. Ngisho phela lapho idemokhrasi sekwaba yigama nje elingasaxhumene nempilo yabantu.
