AbeNguni banamasiko nemikhuba okuhambisanayo
UMA kukhulunywa ngabeNguni kusuke kushiwo izizwe ezihlanganise amaNdebele, amaSwazi, amaXhosa namaZulu yingakho nje kwenye inkathi ukwenza kwazo eminye yemicimbi, amasiko nokunye kucishe kufane. Singabala inhlonipho ngoba sonke isizwe siyayazisa inhlonipho. Isiko lokukhulisa umntwana wentombazane nomfana, ukudlala umculo kanye nokusina. Kucishe kufane ngisho ulimi lwabo lwebele ngoba bayakwazi ukuzwa ukukhuluma komunye ukuthi uthini.
Akufani nabeSotho, abeTswana, abaPedi ngoba bona akulula ukubezwa uma ungasohlangothini lwabeNguni ukuthi bakhuluma bathini uma bebodwa bethi “Akuna mathatha”, okuchaza ukuthi ayikho inkinga. Uma sesiqhubeka futhi sesicakulisisa, sesintongelisisa, sesincindisisisa, sithi jeqe bese sihlakulisisisa, siyathola phesheya kweNciba, eTranskei, esigodini sakwaNdunge, kwaNikhwe, kwaNomlacu, kwaNtshamathu, kwaKhaleni, eMhlanga, kanye nezinye, ukuthi zihlale njalo zikhumbula, zisaqhubeka nokwenza konke okuhle okuyintuthuko kwasemandulo, kokhokho bazo ngaphambi kokusabalaliswa kobuKoloni ngamaphumemile.
Phela ukugcina amasiko e-Afrika kuseyingxenye yokuzigqaja kanye nentuthuko kwaboHlanga njengoba kwabe kuqhutshwa emandulo, kwenziwa ngenhlonipho nangesikhathi kusabusa uMpendulo Faku, iNkosi yamaMpondo. KwaQhubeka lokho nangesikhathi seNkosi uMandisi Faku. Sekuwumlando ukuthi kwake kwawa inkonjane enkundleni kwelikaMthaniya, laphaya eMkhumbane emgwaqeni uDunbar ngasemithini emithathu, eminyakeni engemingaki ngenkathi kusahlala iNkosi uMandisi Faku. Kwakuyinhlonipho yodwa eyabe iyikhombisa iNkosi uMandisi Faku isahlala nomphakathi wakhona.
Yabe izithobile iNkosi izibeke phansi ungeke usho ukuthi izalwa eBukhosini nokuthi inegazi laseBukhosini. Phela yabe ibabiza ngabanewabo omakhelwane bayo ngenkathi isahlala kuDunbar. Kwafika isikhathi bayibiza, bayilanda abasemaMpondweni befuna ukuba izohlala eSihlalweni. Okuqaphelekayo imvamisa abantu abanegazi laseBukhosini banenhlonipho engayiwa, futhi bazithobile, bazibeke phansi benjalo. Uze uthuke uma sewulandiswa ngaye ukuthi lowo umbona njena ungowaseBukhosini, uyise noma unina ungowaseBukhosini.
Siyathola ukuthi kunesiko elibizwa umjikelo kwelikaFaku. Uma belichaza abakhele iNkosi uFaku bathi isiko elicishe lifane nomhlonyane, nomemulo lapho kukhuliswa owesifazane, ebongwa nguyise. Umjikelo baye bawulumbanise nomcimbi wamahhashi. Lokho kushiwo ngoba isiko eliba nedumela ngempela nakwezinye izigodi. Lapho sizokhangwa ngubuningi bamahhashi agitshelwe izinsizwa ezisuke zizophonsa iso lapha entombazaneni. Zisuke ziwahlobise ngendlela eyisimanga. Kuzogabiselwana lapha ngezinjomane zabo zasemaMpondweni kwesikaFaku.
Phela uyise usuke ekuhlelele, wakubika kusekude kwabadala ukuthi uzokhulisa indodakazi yakhe. Ngosuku lomcimbi ube eseyifaka esibayeni lapho azofike abikele abanikazi bomuzi ukuthi useyakhula ke umntwana. Isibaya siyigugu kwaboHlanga futhi siwumsamo. Uzobe esephuma uyise ayishiye lapha esibayeni, bese kungena izinsizwa belu ziyikhaphe indodakazi ziyikhipha esibayeni. Iphuma njena esibayeni yembethe ingubo.
Kuzothi uma efika ngaphandle esibayeni owesifazane, bese ethi ukuqhela ezinsizweni maqede ayijikijele emoyeni le ngubo abeyimbathile, ahlabe ngejubane ebheke emfuleni uMzamba ukuyogeza khona uma kuwukuthi umjikelo ubuwenzelwe esigodini Enyanisweni. Sekuwukukhula kwayo njalo intombazane. Kuyenzeka kwenye inkathi nezesheli zisuke zimdibi nezinsizwa ebezikhipha esibayeni.
Phela isiko lomjikelo lisuke libusisekile ngempela uma kufike ngisho iNkosi yamaMpondo uma imenyiwe. Ingani njena nansi iNkosi uMandisi Faku iyawuhambela umjikelo uma imenyiwe. Kuyavela futhi ukuthi uma isifikile ingena esibayeni ihlale phansi idle ibuse nebandla. Njengoba kwelikaMthaniya kudlalwa ingoma, kusinwe kube njeyana. AbasemaMpondweni nabo badlala ingoma yabo abayibiza ngokuthi imfene eyigugu kakhulu kubona. Siyababona bexhensa abanye babo lapha emarenki aseThekwini. Badle ngokunyakazisa nje kancane amahlombe begida kancane beya phambili babuye bathi ukuhlehla.
Lokhu kusina kwabo imfene, isiko abalithatha njengophawu lokubumbana nokuxhumana noMvelinqangi (uQamatha) wamaMpondo ngisho ngabe akuphi nezwe kanye nomhlaba. Ukusina kusho ukuthula nentuthuko.
