Umnotho udinga isimomqondo esiphusile
UMUNTU olima indima ebhekile emnothweni kumele abe ngumuntu onesibindi, ocabangayo, onolwazi lwento ayenzayo, ozinikele, futhi okwazi ukuthatha izinqumo angajiki kalula. Le ndima akusiyo eyabantu abathatha kude, abangamavaka, okuthi uma kuke kwaba nomsinjwana besabe. Yinkundla yezikhondlakhondla le. Ukuze umuntu abe yisikhondlakhondla sezomnotho esiphumelelayo, futhi esinomehluko kwezinye, kunezinto okumele azenze ngokwehlukile. Akalali nje avuke ekuseni eseyisikhondlakhondla.
Isibindi siyadingeka ikakhulukazi ngoba indlela osuke uyihamba ayihanjwa ngabaningi. Kuyadinga ukuthi ucabange ngendlela eyehlukile kwabaningi, ube nakho ukuzincama uma kudingeka. Abanye bagcina ngokuyixoxa nje, kumbe bayalele abanye, bona ngokwabo bengakaze bayihambe. Uze uzibuze ukuthi, uma iyinhle futhi ilula njengoba beyichaza, kungani bonke abeswele bangagijimeli kuyo. Iqiniso limile ekutheni, idinga isibindi nokuba masumasu. Angikholwa ukuthi kukhona umuntu ongafisi ukuba sendimeni yomnotho, futhi ngiyakholwa wukuthi kulowo nalowo muntu kunomqondo othile oyizinga angathanda ukuphila kulo. Lelizinga kumele lihambisane nemizamo ayenzayo ukufinyelela esicongweni sakhe. Isicongo esisemqondweni womuntu, imvamisa sihambisana namandla anawo. Amandla omuntu yilawo amenza akwazi ukuvuka ekuseni aye emsebenzini ukuze kuthi ekupheleni kosuku abe nayo imali yokubeka ipuleti etafuleni. Amandla engikhuluma ngawo lapha yilawo atholakala kumuntu ophilayo ozifisela impilo nje. La mandla engikhuluma ngawo ngingawafanisa namandla okuphefumula. Ukufaka umoya emakhaleni uphinde uwukhiphe yinto eyenzeka kalula, engadingi ukucatshangwa, esingacishe sikusho nje ukuthi iyazenzekela.
Leli zinga engikhuluma ngalo yizinga eliphansi nje umuntu nomuntu angaphila kulo. Ayehlukana-ke nokho amazinga obuphansi bomuntu, ngoba kuya nokuthi umqondo wakhe umtshela ukuthi yiliphi izinga lakhe eliphansi, aneliswayo kulo ngaphandle kokwenza imizamo ethile ezomenza adlubulundele akhuphukele ezingeni elithe thuthu lempilo. Impilo yomnotho iyamdinga umuntu ukuthi adlubulundele aphume athi qekelele.
Izinga nezinga lempilo lihambisana nezinga lomnotho. Uma nje uvuka waneliswe yilokho okuphambi kwakho, singekuthathe njengomuntu onikela kangako ekuguquleni isimo somnotho. Uma wenza imizamo yokuguqula nokuthuthukisa izinga lomnotho wakho, ngandlela thile ungabalwa nabantu abanomnikelo othile ekuthuthukiseni izwe esiphila kulo. Lapha kuleli zinga angikhulumi ngomuntu ovuka adle lokho okukhona aneliswe, aphinde alale. Lapha angikhulumi nje ngomuntu ophila ngoba ephefumula, kodwa angasunguli lutho olusha usuku nosuku.
Inkundla yezomnotho iyinkundla yosibindi-gidi, abanganeliswa nje wukuthi bavukile badla baphinde balale besafana nayizolo. Iningi labantu-ke liphila kulelozinga lokwaneliswa nje yilokho abakufice kukhona empilweni yabo. Uma ngingenza isibonelo salokhu: kunabantu abazalwe emndenini lapho kungekho moto kungekho bhayisikili. Bathi uma befika emhlabeni nabo baphila kulelo zinga bashiya bengazange bakhuphulele izinga lomndeni endaweni engaphezudlwana kwaleyo abawufice ukuyo. Uma wazalwa kuhanjwa ngezinyawo nawe ugcine ulapho, angicabangi ukuthi ukufika kwakho emhlabeni kusuke kwenze umehluko othile kulowo mndeni noma empilweni yesizwe. Abanye bawuthola umndeni usezingeni elihle bawudicilele phansi, bawudle wonke umnotho obewukhona isizukulwane sabo sihambe ngezinyawo, okhokho babo babehamba ngezimoto.
Kunabantu esikhule nabo, abazali babo babenezitolo, sithenga kuzo, kodwa kwathi ngokwedlula kwabazali emhlabeni kwedlula nezitolo ezaziyithemba labantu. Lokhu kunezizathu ezithile ezehlukene esingenakuzixoxa namuhla ezenza abanye abantu balambe baze badle imbewu, kugcine kungasekho nokuzotshalwa. Namuhla ngithanda sigxile ohlotsheni lomuntu oyilo nami engiyilo. Kuhle ukuzifuna ukuthi yikuphi wena okufice kukhona emzileni wempilo yakho, futhi yini oyenzile ukuyenyusa impilo ibe sezingeni elithe thuthu kunalelo olifice likuyo.
Uma ngibhala kanje ngifisa yilowo nalowo azihlole ukuthi yini entsha yena angema ngomlenze owodwa ngokuthi iwumphumela wokuza kwakhe kulo mhlaba. Kunabantu abasusa lokho okukhona bangabeki lutho olusha. Ukuze umuntu abeke okusha kudinga umqondo ophikelelayo, umqondo ocabanga inamuhla ililumbanise nekusasa kodwa ifunde kokwayizolo. Kunabantu okusengathi abafundi lutho kokwenzeke izolo, babona inamuhla lidinga ukudicilelwa phansi, bese kuphuma impendulo ephindelisa isizwe emuva. Umqondo ohlehlisa isizwe wakhiwa yizimo ezithile engingathi imvamisa zibangwa yizidakamizwa noma izimo ezifuze lezo.
Umuntu odicilela izinto phansi akehlukene nomuntu onomqondo odungekile, ongakwazi ukubona okuhlehlisa isizwe nokusiphumelelisayo. Umnotho-ke awuhlali ezandleni zabantu abayilolohlobo. Uma umnotho usezandleni zabanjalo uyashabalala.Umnotho uyiwele, futhi unesikhwele, udinga umuntu okhombisa ukuwuthanda, owusophile awujonge ngeso elijulile. Udinga isibindi nokucabanga ubhekisise indlela owenza ngayo. Kunendaba engayizwa ixoxwa ngomuntu owabeka umklomelo wokuthi umuntu oyobhukuda esizibeni esinezingwenya aphumele ngaphesheya, uyothola izigidi zopondo. Iningi labantu lafika kuleso siziba lizobukela ukuthi ngubani ongaba nesibindi esingako sokungena esizibeni esinezingwenya. Kwagcwala kuleyo nkundla abantu bezobukela umuntu abangamazi ukuthi wehluke ngani kwabanye, ongena esizibeni angesabi izingwenya.
Enye yezinsizwa yaziphonsa emanzini kwahlehla izibukeli. Phela uma sewungena endaweni abayesabayo abaningi, labo abaseduze bayahlehla, uzithole sewuwedwa. Yabhukuda le nsizwa ngokukhulu ukushesha yaze yaphumela ngaphesheya. Bathi beyiphuthuma beyibongela ngokuthola izigidi zopondo, bathola ukuthi ayikho lapho, idinwe iyaqhuma, ifuna umuntu oyidudulele emanzini. Ngokwayo beyizobukela yadudulwa ngumuntu othize, yalwela ukufa nokuphila. Isimomqondo sale nsizwa sasingekho ezingeni eyazithola ikuso.
Baningi-ke abazithole sebengene esizibeni somnotho kodwa isimomqondo sabo singekho kulelo zinga. Abanye bangene emnothweni ngoba kuphele umsebenzi lapho bebeqashwe khona. Abanye bazithole bemukela ifa kubazali abadlule emhlabeni bengazelele, kwadingeka bathathe lokho okuphambi kwabo bagijime nako. Izitolo esakhula zikhona ezinye zazo zaphela ngamhla zithathwa ngamadodana noma amadodakazi.
Kuleli lanamuhla ngiyafisa ukuba sizihlole ukuthi ngamunye ngamunye yikuphi esikulethe lapha emhlabeni okuzothuthukisa thina uqobo lwethu, kuthuthukise imindeni yethu bese kuthuthukisa isizwe. Isizwe sihlonishwa ngabantu abathile abasuke bephuma emindenini ethile, abenza izinto ezehlukile kodwa ezithatha isizwe zisibeke ezingeni eliphezulu. Umnotho wakhiwa wukucabanga komuntu ngayedwana aphume nesu lokuguqula isimo sempilo azithola ekuso sibe ngcono. Ngokwenza ngcono isimo ophila kuso kusizakala oseduze kuze kusizakale nokude. Lokhu akudingi ukucabanga okuphela eduze, kodwa kudinga umuntu obuka kude abone izixazululo angaboni izinkinga zodwa.
