Ukunotha kolimi lwethu kubuze koqolothakammango besiZulu
Kulula kubantu ukuthi isiZulu sehlulwa yisiNgisi ngokuba namagama ezinto ezithile isiZulu esingenawo
ABAKHULUMA kanjena bakhuluma baze beneke nezandla bekhombisa ubukhophe obukhona esiZulwini uma siqhathaniswa nesiNgisi mayelana nezinto ezithile isiZulu esingakwazi ukuqhamuka negama elilodwa laleyo nto. Abathamunda lezi zindaba bayaqhubeka bathi isiZulu size selekelelwe yisiNgisi ngamagama athile sona sesivele sagadla zephuka. Inkulumo enjena ishiwo ngisho nayiwo amaZulu imbala. Abuqondakali ukuthi bungakanani ubuqiniso bale nkulumo uma ubheka amazibuko awelwa yisiZulu isiNgisi esingakwazi ukuwawela.
IsiZulu sinothe kakhulu ngamagama obuhlobo kanti isiNgisi sona uthola ukuthi amagama amaningi obuhlobo ngabanhloni. Ubuhlobo bamaNgisi buyisigqamfu kuhle kwendlela eya endlini encane. Uma kukhulunywa ngabosendo lomndeni kuvele kudume upotiyane emaNgisini. Yingakho nje uthola amaNgisi ebashwambakaqa bonke abosendo lomndeni avele ababize ngokuthi extended family. Omunye la magama angawathatha ngokuthi anokwedelela phakathi kanti akunjalo. Ashiwo ngabantu abangaluhambi ukhalo olude mayelana nosendo lomndeni, abahamba baphelele eduze.
Kwakhulukhulwane amaNgisi awanalo igama elilodwa elisho ukhulukhulwane. Avele abe namagama ayincazelo yaleli gama uwezwe ethi grand parent. AmaZulu akwazisa kakhulu ukuganiselana. Abaganiselene basebenzisa igama elithi umlingani. Abanye bathi usebele. AmaNgisi awanalo igama elilodwa elisetshenziswa ngabaganiselene. Esikhundleni sokuba negama elilodwa elithi umlingani, amaNgisi aba nencazelo engacishe ibe wumusho ophelele ozama ukuchaza igama elithi umlingani. Lo musho wesiNgisi oyincazelo yegama elithi umlingani uthi: term of relationship between parents-in-law.
Ngakube lokhu kuchaza ukuthi amaNgisi awayinaki wona njengamaZulu indaba yokuganiselana, abaganiselene baze babizane ngokuthi mlingani? Kodwa phela siyethemba ukuthi akhona amagama akhona kosiNgisi athi awafane naleli elithi umlingani. Kuleli lo mlingani kusho ukuthi amaNgisi asuke egabadelwa ngamaZulu ngamagama acebile obuhlobo. Igama elithi uzakwethu lisetshenziswa ngamakhosikazi esithembu agane indoda eyodwa. Ukungabibikho kwesithembu emaNgisini kwenza ukuthi amaNgisi angabi nalo igama elithi uzakwethu. AmaNgisi agcina enikeza incazelo ende echaza igama lesiZulu elilodwa elithi uzakwethu.
Incazelo enikezwa ngamaNgisi echaza igama elithi uzakwethu ithi: another wife of my husband. Le ncazelo ivele izishaye sanhlekisa kumuntu ongumZulu phaqa. Athini ngempela amaNgisi uma ethi another wife kule ncazelo yawo uma ekhuluma ngozakwethu? Iyona ndawana efike ithande ukuzishaya sahlaya lena.
AmaZulu ayikhonzile imvunulo yawo. Ukukhonza kwawo imvunulo yawo kwenza ukuthi lonke uhlobo lwemvunulo lube negama lalo. Kuvele kube ngabanhloni emaNgisini amagama aqondene nemvunulo yesiZulu. Igama elithi ucu amaNgisi awanalo. Kuba nencazelo ezombezayo isiNgisi sizama ukunikeza incazelo yegama lesiZulu elithi ucu.
AmaNgisi ashona evumbuka ezama ukuchaza ucu uwezwe ethi: a single string of beads aqhubeke achaze kuze kucishe kugcwale ikhasi lonke. Uma ukhuluma ngenjobo usuke ukhuluma ngabakhwekazi uqobo lwabo emaNgisini. Akulula ukuthola igama elilodwa lesiNgisi elisho injobo. Esikhundleni sokuba negama elilodwa elisho injobo amaNgisi agcina esenencazelo enamagama esiNgisi amakhulu azama ukuchaza igama lesiZulu elithi injobo. Kuba namagama esiNgisi amakhulu athi: man’s loin covering kuqhubeke kube nezinye izinguzunga zamagama esiNgisi.
Ugcina usudinga isichazamazwi esichaza amagama esiNgisi ngesiZulu ukuze uthole izincazelo zalezi zinguzunga zamagama esiNgisi. Kwalona igama elithi ixhiba elizimele lodwa awanalo amaNgisi. Ixhiba libaluleke kakhulu kumuntu ongumZulu. Ungahleka kuze kube buhlungu isisu uma ungabona incazelo yesiNgisi yegama elithi ixhiba. Incazelo yesiNgisi ikhombisa ukungabi nalwazi kwamaNgisi ngokubaluleka kwexhiba kumaZulu. Abantu bangaseyi isiZulu bathi sinezikhophe emagameni uma usiqhathanisa nesiNgisi. Umuntu kufanele azi ukuthi ukhuluma ngani angavele abhavumule athi isiZulu siyehlulwa yisiNgisi ngokunotha kwamagama. Uma ungazi, kuhle ubuze koqolothakammango besiZulu.
- UDkt uMpumelelo Mbatha umhleli wesiChazamazwi sesiZulu
