Umculo kamaskandi uzimelele ekungcwekeni ngobuciko bephimbo namazwi
UMASKANDI usuzibalule njengomunye weminxa yomculo ewumgogodla kuleli likaMthaniya.
Kuzokhumbuleka ukuthi ngaphambi kokuba abaculi baKwaZulu-Natal beminye imikhakha baqale ukudla amahlanga kwi-Kwaito, Hip Hop, umculo kaMasikandi yiwona obe wumkhombandlela, ekuwolweni kwezindondo.
Lo mculo ugqamiswe kakhulu ngabebewuxebula kudala abafana noPhuzushukela kwalandela abafana noMgqashiyo Ndlovu, Thwalofu, Mfaz’ Omnyama, Phuzekhemisi owayehamba nomnewabo uKhethani, Ihhashi Elimhlophe nabanye abaningi.
Bona balandelwe yisizukulwane seZingane Zoma,Shwi noMtekhala nabanye nabo abebevutha bengabaselwe. Amanoni afana nathi Imbizo, Ngafa, Igazi Lo muntu, Ngisebenzile Mama abedume izwe lonke.
Singasho singananazi ukuthi bekuheleza umoya wobunye nokuzwana kulaba baculi esibabalule ngenhla. Ukungenelela uma kunokungaboni ngasolinye kubaculi kwabantu abafana noMnu Welcome Bhodloza Nzimande obenguMphathi woKhozi FM kuwulekelelile lo mkhakha ekugqugquzeleni ubumbano. Ubufakazi balokho wukuzalwa kweqembu lo bumbano eliqanjwe ngele “Sixaxa Mbiji” (Izingqungqulu Zomhlaba) ebelihlanganise uPhuzekhemisi odabuka eMkhomazi, uMfaz’omnyama odabuka KwaNongoma noHhash’elimhlophe oqhamuka eMelmoth. Sikubalula ngamabomu futhi ukuthi badabuka kuphi laba ukuze kucace ukuthi nakuba beqhamuka ezindaweni ezingafani kodwa lokho kakuzange kube nomthelela omubi ekuphumeleleni kwabo njengoba sekuvamisile emaqenjini anamuhla. Ukubambisana kwabo kugqugquzele ubumbano nakubalandeli. Hhayi lokhu osekwenzeka manje lapho abalandeli bethukana isidanasi baze badonsane ngezihluthu ngoba nje, amaqhawe abo engezwani nabathize. Abanye bafa nokufa njengoba kubikwe kaningi phambilini ngokuhlaselana kwabalandeli ezindaweni ezahlukene lapho kusuke kunemicimbi yenjabulo khona. Nabo abaculi banamuhla bayalugqugquzela lolu qhekeko ngezingoma abaziqambayo ezigcwele uchuku nendelelo ebhekiswe kozakwabo.
Namuhla kugqama kakhulu ukungezwani ngaphezu kwezingoma. Kunabaculi bakamasikandi namuhla abadume ngokuthi kabahoshelani esikhundleni sokuchuma komsebenzi wokuqamba izingoma. Abanye kuyabasebenzela lokhu ngoba ngokudelela noma ngokungezwani nabathize bathola abalandeli ababathandela ukufa, abangenza noma yini ukuze kuphumelele amaqhawe abo.
Nanamuhla abanye basathi ukungezwani isidana kukaMgqumeni ‘Ibhova likaDikaDika’ Khumalo noMtshengiseni ‘Indidane’ Gcwensa kwaba yisihlava esibi kabi endimeni kamasikandi. Kubukeka kusegazini ukugqama ngokungezwani nabathize kwabanye abaculi njengoba kwenzeka nakuyo iNdidane. Emva kokudlula emhlabeni kweBhova, iNdidane isusane noThokozani Langa kwakubi. Kuze kwafinyelela kwelinye izinga sebethukana ngemindeni yabo nezici zabo ezingomeni.
Lokhu kugqama ngokugconana kwenze nabaculi abasha abaningi babona ithuba lokugqama, bengcofana. Kulaba bakamuva singabala uKhuzani Mpungose ongabhekani noMjikijelwa ‘Ichalaha’ Ngubane. Muva nje uKhuzani uqale ukuhamba nenja emnyama uma esesiteji, ayikhahlele nokuyikhahlela abanye abebekutolika ngokuthi ugwegwesa iChalaha. UKhwelebhasini ongasekho naye ubesesijingini esifanayo. UCevuzile uthathane naManguni Amahle kubangwa ingoma ethi ‘Sebamgqobhoza’.
Baningi futhi abanye asebevele babona ukuthi indlela elula yokuzakhela igama kulo mkhakha yileyo yokususa udlame ngokudelela abanye abaculi. Kuqala bekuthi uma kuyiwa kwikhonsathi kamasikandi kuthiwe kuyiwa emdlalweni kepha namuhla kuguqukile ukwenza, sekuba namaqembuqembu sengathi kuhlangene imibutho yezepolitiki. Enhla ubona kuqhamuka iqulu eligqoke izikibha ezithile zibhebhezelisa amafulegi entandokazi yalo, ngokunjalo nasezansi kuvumbuke elinye iqembu.
Abanye abangeni ngisho endaweni yekhonsathi uma singakashayi isikhathi sentandokazi yabo kanti abanye ithi ingaqeda intandokazi esiteji, nabo babone abafike ngayo. Kuqala bekuhlangana izigodi ezahlukene, amahostela ahlukene ngezimpelasonto kugidwe, kudliwe inyama, kube njeyaya kepha namuhla sekuqhuma induku, kuyahlaselwana. Abantu sebevukwa yiqunga esikhundleni sokuzithokozisa.
Abasakazi balolu hlobo lo mculo basolakale kaningana ngokuchema. Lapha kubasakazi abaphumelelise izingoma abanye basolwa ngakho ukuchema kubalwa amagama anjengoNgizwe Mchunu, Tshath’ugodo Ngobe, Bheka Mchunu, Saba Mbixane ongasekho, Bhodloza Nzimande othathwa njengobe nomthelela omkhulu ekugqamiseni lo mkhakha nokugqugquzela ubunye.
Esizama ukukuqhakambisa lapha wukuthi noma kubasebenzela abanye abaculi lokhu kungcofana kodwa makungaphazamisi impumelelo nokuthuthuka kukamasikandi. Akukubi ukungcwekisana kwezinsizwa ngamazwi kodwa kakumele kwenziwe lokho ngendlela yokuthi kuthunaze isithunzi somuntu nesomculo imbala, kugcine kugqama khona esikhundleni sekhono.
Makukhale intambo, kudabuke imbadada, kwehle ingevu bakwethu, kungabi ukungcofana nje kuphela. Lo mculo usho lukhulu kuZulu uwonkana, hhayi kubanikaziwo nje kuphela.
- Umzukulu kaMaMhlongo unguMphathi noMxhumanisi wabaculi ozimele.