Umqansa wokulingisa nomnikazi wendaba
KUNZIMA ukuziba izwi elihlukile lika-John Kani ngesikhathi etshela indodana yakhe, u-Atandwa Kani, nozakwabo uMncedisi Shabangu okumele bakwenze ngesikhathi bezicija e-Market Theatre eGoli
Le nkhakha yemidlalo yeshashalazi izibambele mathupha njengoba kwenziwa kabusha umdlalo eyawubhala ngokubambisana no-Wintson Ntshona no-Athol Fugard, iSizwe Banzi Is Dead, eminyakeni engaphezu kwamashumi amane edlule.
Lo mdlalo usuke wakhonjiswa kuleli ngonyaka odlule, kanti kusukela ngomhla ka-24 kuNhlolanja uzobe ukhonjiswa e-Princeton naseSyracuse e-New York, eMelika.
Ngumsebenzi onzima lona owenziwa lapha, futhi womathathu la madoda ayakwazi lokho, yingakho ezinikele ekutheni awenze ngobuchule. Uma sekuqale umsebenzi wokuzicija, kuyaphela ukuthi u-John ungubaba kulaba balingisi ababili, aphenduke umqondisi.
Akakhohlwa ukukhumbuza laba balingisi ukuthi nguye owabhala lo mdlalo abawulingisayo. “Akuwona amagama abhalwa yimi lawo,” uzwakala esho kanje uma kukhona lapho bengenzi ngendlela ayilindele. Yize kungenzeka ukuthi unewala u-John ngendlela enza ngayo njengomqondisi, kodwa kulula ukuqonda ukuthi kungani uma ubheka isikhathi owabhalwa ngaso, nendaba exoxwa kulo mdlalo.
Lo mdlalo uxoxa udaba lwensizwa esencane emnyama, uSizwe Banzi, ozisebenzela ngekhamera yakhe edolobheni lase-Port Elizabeth ngeminyaka yabo-1970, lapho ubandlululo lwalusadla lubi, omnyama engadingeki ezindaweni ezingamadolobha ikakhulukazi uma engenayo incwadi yemvume eyayibizwa ngepasi.
Ngemuva kokubanjwa kutholakale ukuthi akanalo ipasi, uSizwe kumele athathe izinqumo ezinzima ngempilo yakhe. Kumele akhethe phakathi kokubuyela emndenini wakhe odla imbuya ngothi, noma azishintshe igama, ayeke aliqanjwa nguyise, asebenzise elinye. Lokhu kumenza acabange ajule ngokuthi yini eyenza indoda ibe yiyona. Ngabe yigama layo noma wukukwazi ukwenza lokho okufanele ngaleso sikhathi ukuqinisekisa ukuthi umndeni wayo ulala udlile?
“Sekudlule iminyaka engu-42 (kusukela sabhala lo mdlalo),” kusho uKani. “Sizama ukubeka lezi zinsizwa ezisencane esimweni esasikuso ngesikhathi sihlela lo mdlalo owawuncike kakhulu kokwakwenzeka ezimpilweni zethu ngaleso sikhathi.
“Kumele ngibachazele ukuthi amagama ayehambisana nomuzwa onjani ngaleso sikhathi. Thina sasifuna inkululeko yokukwazi ukuzimela njengamaciko,” kuchaza uKani.
Uma uzobuka lo mdlalo ngeso lesimanje, ungabona la magama enehaba, kodwa uma usucabanga ukuthi isimo sasinjani ngalezo zikhathi, uyalubona usizi olwalubhekene noSizwe Banzi.
Lo mdlalo wawuyingxenye yezindlela zokwazisa umhlaba ngesihluku sombuso wengcindezelo, kanti laba balingisi abakuwo manje sebeyakuqonda lokho, okwenza bawenze kangcono nomsebenzi wabo.
UMncedisi, odlala indawo kaSizwe, uthi kunzima. “Kunzima ukusebenza ngamagama anjena,” usho kanje. Kufanele. Uma wena usumbuka esesiteji enza into yakhe, ungakubona kulula. Kodwa yena kumele ashintshe angabi njengomlingisi, kodwa abe nguSizwe Banzi.
