Kuqonga impi yegceke kwaMkhwanazi ngenxa yepolitiki nomnotho


Ingxenye yomphakathi isola ibambabukhosi ngokuthola intshontsho kwabezimayini
UMPHAKATHI wesigodi sakwaNyembe KwaDlangezwa, eMpangeni obubhodla umlilo umashele ibambabukhosi, uMnu uMandla Mkhwanazi osolwa ngokudayisa ngomhlaba wabo kwabemayini iTronox.
Lokhu kulandela isimemezelo soMkhandlu weNkosi uMkhwanazi, iKwaDlangezwa Traditional Council eminyakeni emibili eyedlule sokuthi kuzomele umphakathi ugudluke kwaNyembe ngoba ingxenye enkulu yale ndawo yakwaNyembe isinikezelwe kwabenkampani iTronox ngenhloso yokuyiphendula isiqiwu sezilwane. Uhlelo selulonke lwemayini eFairbreeze luzodla iTronix imali eyizigidigidi ezi-R2.45.
Ngokusho kwesigungu seKwaDlangezwa Traditional Council sithi isizathu sokususwa kwabantu wukuthi le ndawo inikezelwe kwabemayini iTronox ngenxa yokuthi le nkampani ifuna ukukhokha umhlaba evule kuwo imayini yensimbi iFairBreeze Mine eMthunzini nobekuyindawo yakwaWildLife ebigcine izilwane.
Lesi simemezelo soMkhandlu weNkosi yakwaMkhwanazi sibonakala singehlanga kahle emphakathini wakwaNyembe njengoba lo mphakathi uvuke indlobane usola ibambabukhosi lakwaMkhwanazi uMandla Mkhwanazi ngokuthi usedayise ngomhlaba wabo bengaziswanga ngezivumelwano zokudayiselana.
Ngokusho kukaMnu uLanga Mjadu ongusihlalo wekomiti lentuthuko elibizwa ngeNyembe Development Committee utshele iBAYEDE ukuthi abemayini iTronox babatshela ukuthi le ndawo bayithenge eNkosini uMkhwanazi. “Bathi inhloso yokuthenga le ndawo yingoba bafuna ukukhokha ngayo indawo yabakwaWildLife yaseMthunzini lapho bevule khona imayini yensimbi ngoba nabo besebenzise indawo yakwaWildLife yaseFairbreeze eMthunzini ebihlala izilwane zasendle njengoba le ndawo yaseFairbreeze sekuvulwe kuyo imayini yensimbi,’’ kusho elinye ilungu lomphakathi.
UMnu uMjadu uthi bathuka kwaphela nasozwaneni ngesikhathi bebikelwa ngabemayini iTronox ukuthi sekumele umphakathi ugudluke kule ndawo ngoba sekungeyemayini iTronox.“Siyikomiti lomphakathi sizame kaningi ukucela umhlangano nebambabukhosi akwaMkhwanazi ukuba sizoxoxa ngalolu daba lokudayiswa komhlaba wethu nokuthi ake azosichazela ukuthi udayiswe kanjani umhlaba wethu thina singazi kodwa uvele asibalekele,’’ kusho uMnu uMjadu.
UMnu uMjadu uqhuba uthi: “Sesehluleke ngisho sesimbhalela izincwadi akaziphenduli kodwa izinhlelo zokususa umphakathi zona ziyaqhubeka.”
UMnu uMjadu uthi bathe bebuza kwabemayini ukuthi bawuthenga kanjani lo mhlaba babakhombisa amaphepha abhalwe ukuthi isivumelwano sokuwuqasha basenze nebambabukhosi uMkhwanazi kanye nehhovisi leNgonyama Trust Board (ITB).
“Ngokwamaphepha kubhalwe ukuthi lesi sivumelwano sokuqashiselana esisayindwe ngomhla ziyisi-7 kuMbasa 2013 ngeseminyaka engama-40. Kodwa siqale ukusebenza ziyisi-7 kuNhlangulana 2015 kuya kowezi-2053.
Yize uMnu uMjadu ubethembise ukuthumelela iBAYEDE bonke ubufakazi obubhalwe phansi ngalezi zivumelwano zokuqashiselana nokudayiselana ngomhlaba athi zenziwa phakathi kwenkosi nabemayini kodwa kuze kwashaya isikhathi sokushicilela bengasabuthumelanga lobu bufakazi.
UMnu uNdlavela Mkhwanazi okumele angene esikhundleni sobukhosi bakwaMkhwanazi naye ushaye phansi ngonyawo wathi lingawa licoshwe zinkukhu ukuthi bengumphakathi bangavuma kudayiselwe abemayini indawo yabo.
“Okokuqala le ndawo yasesigodini sakwaNyembe ehlanganisa nendawo egudle ulwandle ifana nefa lomphakathi wesizwe sakwaMkhwanazi ngoba lo mphakathi ulima kuyo uphinde uyisebenzisele imfuyo. Uma umndeni ubuza inkosi ngokudayiswa kwendawo yomphakathi ivele ithi yona ayazani naleyo ndaba futhi ayingeni lapho. Umphakathi uthi awuyi ndawo okungcono uyosuka ngamabhokisi omngcwabo kule ndawo yawo,’’ kuqhuba uMnu uMkhwanazi.
UMnu uNdlavela Mkhwanazi ugxeke umnewabo oyiBambabukhosi ngokuthi uhlangene nosopolitiki abathile ukucekela phansi isizwe sakwaMkhwanazi nokuzinothisa ngomcebo wesizwe ngoba esazi ukuthi umndeni vele usuyamkhipha esihlalweni. “Kumanje kunecala lombango wobukhosi vele esilihambayo naye enkantolo yaseMgungundlovu,’’ kuqhuba uMnu uNdlavela Mkhwanazi.
UMadoda Mjadu obengomunye wabebehola umbhikisho obuqondiswe enkosini, ubikele iBAYEDE ukuthi bahoshe umoya ngokuthi inkampani iTronox igwazele ibambabukhosi uMkhwanazi nosopolitiki abathile ngezizumbulu zemali ukuze bathole le ndawo yakwaNyembe. “Phela badlile futhi basadla osopolitiki ngomnotho wesizwe sakwakwaMkhwanazi. Kunezigidi zemali eyakhokhwa yizinkampani ezavula izimboni endaweni yethu okubalwa kuzo inkampani yakwaRBM okwakumele inxephezele umphakathi owasuswa endaweni kodwa leyo mali yagcina iphelele ezandleni zabathile,’’kusho uMnu Mjadu.
UMnu uMjadu uqhuba uthi: “Kwakunanemali yesikhwama okwakumele ifundise nezingane zalo mphakathi nayo okungaziwa ukuthi yashonaphi ngoba ayiἀnyelelanga emphakathini. Uma sithi siyabuza ngazozonke lezi zinto iBambabukhosi nesigungu salo bathi abasiqede.’’
UMnu uMuntu Mjadu uphinde wathi nenduna yesigodi sakwaNyembe induna uMuntu Mjadu umisiwe esikhundleni sakhe ngoba evume ukwedlulisela incwadi yomphakathi yezikhalo enkantolo yenkosi.
“INkosi uMkhwanazi isola induna uMjadu ngokuthi uhlangene nomphakathi ogoloza ukusuka endaweni yakhe aseyinikeze abemayini iTronox,’’ kuphetha uMnu uMadoda Mjadu.
Okhulumela umkhandlu wenkosi, uMnu uSipho Mkhwanazi uzichithe njengamampunge zonke izinsolo ezenziwe ngabakwaMjadu okubalwa kuzo nokuthi inkosi isidayise ngezwe kwabemayini iTronox.
“Ngamanga aluhlaza, abekho abantu abazosuswa endaweni. Kodwa okwenzekayo ukuthi inkampani iTronox uzosebenzisa ingxenye ethile yomhlaba ukugcina izilwane zasendle,’’ kusho uMnu uMkhwanazi.
UMnu uMkhwanazi uqhube wathi konke abakwenzayo bayalazisa neHhovisi le-Ingonyama Trust Board (ITB). “Inkosi ayinawo amandla futhi ayikwazi ukudayisa ngomhlaba weSILO. Empeleni lo mndeni wenduna uMjadu udukisa umphakathi ngamabomu ngala manga abawafafaza ngenkosi,’’ kusho uMnu uMkhwanazi. Uthi isizathu sokubheca inkosi ngezinto ezingekho yingoba uMnu uLanga ongumzukulu wenduna uMjadu unenhliziyo embi ngoba engayitholanga ithenda yokugawula izihlahla namahlathi angadingakali endaweni lapho kuzogcinwa khona izilwane kanye nokuvuselelwa kokutshalwa kwezihlahla ezithile namahlathi. Ubefuna le thenda inikezwe yena yedwa, kodwa singumkhandlu samchitha ngokuthi kuzomele asebenzisane nabanye abantu,’’ kuqhuba uMnu uMkhwanazi.
Uphinde wagxeka umndeni wenduna uMjadu ngokuxova isizwe ngokufafaza amanga ngenkosi. “Bangasuswa kanjani abantu ekubeni uhlelo lonke lokutshalwa kwezihlahla nokugawulwa kwamahlathi kumisiwe kusukela eminyakeni emibili eyedlule ngenxa yokuthi lo mndeni wenduna uMjadu ugovuza amalungu omphakathi ukuba alwisane nale ntuthuko elethwa emphakathini,’’ kuqhuba uMnu uMkhwanazi. UMnu uMkhwanazi ubikele iBAYEDE ukuthi indawo yakwaMkhwanazi icebe ngokuningi okubalwa kukho ezokumbiwa, amahlathi nezokuvakasha.
“Kule ndawo yethu icebe ngezokumbiwa phansi okubalwa nohlobo oluthile lwensimbi iTitanium esiza emkhiqizweni wopende bezindlu nokunye. Nokukhiqiza ucwazi nezimonyo nokunye. Kuphinde kutholakale nohlobo lwensimbi iPig Iron okwakhiwa ngalo izimoto nezinjini,” kusho uMnu uMkhwanzi.
Kuthiwa futhi kuphinde kutholakale nohlobo lwensimbi ebizwa ngezircon esiza ukukhiqiza amatiles asezindlini. “Njengoba le ndawo yethu icebe kangaka ngezokumbiwa, ezamahlathi kanye nezokuvakasha yingakho bebaningi abayiconsela amathe indawo yakithi njengoba ngisho nokungebani kufaka ikhala lakho ngokuzama ukuphazamisa intuthuko,’’ kusaqhuba yena.
UMnu uMkhwanazi uphikile ukuthi kunemali ekhishwe yinkampani iRBM yokufundisa izingane nokunxephezela abasuswa. “Bahubhuza amanga laba bantu, akukho zinxephezelo ngoba akukho nto eseyenzekile okubalwa nokususwa komphakathi. Njengoba kuzokwakhiwa namahhotela azogudla ulwandle kusuka ePort Dunford kuyoshaya eMozambique kusalindwe incwadi evela eHhovisini leNgonyama Trust egunyaza ukuba kwenziwe ucwaningo lokukhombisa ukuthi umphakathi nezemvelo ukuthi kuzophazamiseka kangakanani ngohlelo lonke,’’ kuqhuba uMkhwanazi.
UMnu uMkhwanzi uphinde wagxeka amalungu athile omndeni wakwaMkhwanazi ngokuthi asebenzisa lo mndeni wenduna uMjadu ukufeza izinhloso zawo ngokuxova isizwe ukuze sijikele iNkosi uMkhwanazi. “Siyazi ukuthi kukhona emdenini abagaqele isikhundla sobukhosi. Akuphikiwe ukuthi umnewethu uMandla ubambile kulesi sikhundla kuze kube uKwenzakwenkosi ozalwa yinkosi uMkhontokayise Mkhwanazi okhothame ngowezi-2012 usekhule ngokwanele ukungena esihlalweni sakhe.’’
UMnu uMkhwanazi uthi iNkosi uMkhwanazi yabekwa ngumfowabo uMkhonto ukuba abambele indodana yakhe ngoba iseyingane. “Manje kukhona ogalakajana emndenini abazama ukuhlwitha lesi sikhundla ngendlela engafanele. La malungu asebuya nasezinkantolo nazo zaἀke zawachitha,’’ kuphetha uMnu uMkhwanazi.