Kujulile ukuqonda ukuthi umuntu unotha uma enani
Ukuba nemali eningi, ukuba nomhlaba omkhulu nobanzi, ukuba wusomabhizinisi nokunye ongaba nakho kuwumnotho yini lokho?
EMINYAKENI engaphezu kweshumi eyedlule ngaxoxa nensizwa eyayisikhulile, kwaze kwafika lapho yangitshela khona ukuthi isaphuthuma ukuyothenga ithikithi lelotto, izame inhlanhla. Ngabe sengiyibuza sakuntela nje ukuthi uma ingase ithole imali eyizigidi kulotto ingenzani. Ngayibona incuma sakuhleka, ngabona ukuthi ngiyithinte lapho kumnandi khona, yathi, “into engingayithenga nje kuqala, yisipani sezinkomo ukuze ngilimele abantu, kwaziwe nje ngakithi ukuthi umuntu odinga ukulinyelwa akakhulume noMahlase.” Akubanga khona okunye eyakusho le nsizwa engase ikwenze ngomnotho wayo. Kwangifikela ukuthi le nsizwa kungenzeka ukuba ayinaso isithombe esiphelele sezigidi okukhulunywa ngazo kulotto. Icabanga lena yimali engenela ephaketheni. Yona icabanga ukuthi isipani esiphelele sezinkabi singathatha ingxenye enkulu kulezi zigidi. Omunye umuntu ucabanga agcine ebona izimoto zikanokusho ngamehlo engqondo.
Kusukela kuleso sikhathi ngiyaye ngizibuze uma ngibona abantu bemi emugqeni wokuthenga amathikithi elotto, ukuthi kazi yikuphi okusemqondweni wabo, abangakwenza uma nje bengathola izigidi eziyishumi. Lapha angikhulumi ngezinkulungwane ngikhuluma ngezigidi.
Ngicabanga ukuthi baningi abanenkinga yokungabi naso isilinganiso esihle sezinga nenani le nto abayimemeza nsukuzonke bethi bayayifuna. Lokhu kwenza umuntu athi uma eseyitholile into abezula eyifuna ifane namanzi omfula ongenisayo, imgwilizise aminze, kuthi uma esinda, isimo sempilo sibe ngaphansi kwaleso abekuso kuqala. Umuntu kumele akhe isithombe sento ayifunayo, ahlolisise futhi athole ulwazi kwabaziyo ukuthi yini lena ayifunayo.
Ngenxa yokuthi emhlabeni kunezinto esikhuluma ngazo nsukuzonke, zigcina sezijwayelekile olimini kepha kungekho ukuhlaziya ukuthi yini esikhuluma ngayo. Ezinye zalezi zinto yimali. Wonke umuntu ufuna imali. Abantu bavuka baye emsebenzini abanye baqale amabhizinisi, abanye bagebenge abanye befuna imali. Uma ungabuza ukuthi ike yanele yini imali uma sewunayo, impendulo kuyoba ephikayo. Kanti inkinga ikuphi? Enye yalezo zinto ezisolimini lwethu wumhlaba. Lena yindaba ebucayi okudinga noma ngikhuluma ngayo ngiqikekele ukuthi angilimazi muntu. Kungabe sonke esikhuluma ngomhlaba sinaso yini isithombe esihle somuntu onomhlaba nokuthi usetshenzwa kanjani ukuze uthele izithelo? Sizimisele kangakanani ukujuluka ukuze umhlaba ube yinzuzo kithi? Kumele sikhumbule ukuthi awunanzuzo uma uhlezi silokhu siwukhomba ukuthi ngowethu.
Sinenselelo yokuqala yokuba siwuthole umnotho. Abanye baze bangathekise nokuthi bazowulwela. Eyesibili inselelo eyokuba nolwazi lokuwusebenzisa nokuwuvikela uma sewusezandleni zethu. Lezi zinhlelo kungaba kuhle uma zingahambisana, kuthi umuntu esawufuna umnotho, abe efunda kabanzi ngawo. Ukufunda ujule ngento oyifunayo kwenza ube nolwazi ngayo futhi ube namasu ehlukahlukene okuyisebenzisa wenze inzuzo futhi uyivikele. Ngiyathanda ukuba kesibe nethuba, ikakhulukazi nalabo asebeke bawubamba ngezandla umnotho wabuye wabaphunyuka, sibheke ukuthi konakalephi. Kungenzeka ukuthi injabulo esibe nayo sesiwuphethe umnotho ifiphaze indlela yokuwugcina usezandleni zethu. Kungenzeka futhi ukuthi besingenazo izinhlelo eziphelele futhi eziphusile zokuwukhulisa futhi siwugcine usezandleni zethu. Kubalulekile ukuba sazi izingxenye ezithile ezenza umnotho ungaphunyuki kalula uma umuntu esewuphethe ngezandla. Kuyahlupha kwenye inkathi ukusebenzisa izindlela ezinqamulelayo ezibheke emnothweni ngoba izifundo zokuwugcina usezandleni alikho ithuba lazo.
Kungakuhle ukuba sizibuze ukuthi isilinganiso esinaso somnotho siyiso yini. Esabanye isilinganiso siyimali, baze bedayise ngobuntu babo ukuze bathole nje imali. Bayakhohlwa wukuthi uma sewuwutholile umnotho kuhle uphile ukuze uwudle kahle. Uma udayise ngobuwena, kungenzeka ungaphili ukuthokozela umnotho wakho. Mhlawumbe kungenzeka ukuthi nawe ufunda le ndaba, isilinganiso sakho bekuyisipani sezinkomo ngoba ungenaso isithombe esiphelele somnotho owufunayo.
Uma ungenaso isithombe esiphelele somnotho ongase uwuthole kuyokwenza noma sewuwutholile ungawuphathi njengento edinga ukuphathwa ngokucophelela.
Endimeni yomsebenzi wesizwe noma wamabhizinisi kuyakwenza uthi noma sewunikeziwe isikhundla esiphezulu esiwumgogodla womnotho wehluleke ngoba isithombe onaso sincane kakhulu. Empilweni ngibonile ukuthi kunabantu ‘abaphethe izigidi’ zelotto ngezandla zabo kodwa bacabanga ngesipani sezinkomo’ bangedluli kulelo zinga. Ngokubuza umbuzo owodwa izimbangi eziwudingayo lo mnotho zithola ngokugcwele ukuthi umuntu ezikhuluma naye ophethe umnotho, akazi kabanzi ngawo. Lokhu kungasenza sibe yifa lezihlakaniphi, ezibuza umbuzo owodwa zibone lapho zingasingena ngakhona, ngoba singazi ngesinakho.
Ngokulandelayo ngithanda kesibuke kabanzi isithombe esinaso ngomnotho esiwufunayo. Unaso yini isithombe esiphelele somnotho owufunayo?
- UMnu uLindani Dhlomo unguMphathi kuSmall Enterprise Development Agency (Seda) KwaZulu-Natal.
